خواف

خواف شهری است در استان خراسان رضوی. این شهر مرکز شهرستان خواف است.

وضـعيت فعـلي شهـر خـواف

( روي )

رود خواف از قرن هشتم يا دوازدهم به بعد مركز ولايت خواف بوده و هم اكنون فرمانداري و كليه ادارات دولتي در آن‏ها واقع است وسعت آن حدود 19 كيلومتر مربع است . 98 درصد مردم شهر روي خواف ، ازمذهب اهل سنت پيروي ميكنند ومردمي وفوق العاده اصيل و خونگرم واز دوستداران اهل بيت ميباشند .حدود 50000 نفر جمعيت دارد. 95 درصد خود شهر باسوادند ولي در روستاها آمار بي سواد خيلي بالاتر است ولي آمار دقيقي در دست نيست .به همت انقلاب اسلامي وتلاش خود مردم اكنون اكثر جوانان تحصيلات عاليه دانشگاهي دارند.در شهرستان خواف آمار تحصيلات دانشگاهي در شهرهاي خواف و نشتيفان از متوسط كشوري خيلي بالاتر است.اكثرجوانان تحصيل كرده دانشگاههاي مادر ميباشند و با وجود وجود دانسگاه پيام نور در خواف عده كمي رغبت به تحصيل در اين دانشگاه را دارندهمچنين وجود دانشگاه آزاد و دولتي در اين شهر فرهنگي به شدت خالي است.  

مردمي خونگرم ميباشند كه بسيار ميهمان نوازند.مقام نوايي در خراسان مربوط به استاد عثمان محمدپرست ميباشد كه اكنون 80 سال دارد واصالتا خوافي والان ساكن خواف ميباشد.

مساجد شهر خواف  

 شهر خواف داراي 21 مسجد به‏نامهاي :

Ø حضرت محمد رسول الله ( ص )

Ø مسجد النبي

Ø مسجد حضرت ابوبكر صديق

Ø مسجد حضرت عمر فاروق

Ø مسجد حضرت عثمان ذي النورين

Ø مسجد حضرت علي مرتضي

Ø مسجد حضرت فاطمه

Ø مسجد حضرت حمزه

Ø مسجد حضرت امام اعظم

Ø مسجد حضرت امام حسين

Ø مسجد حضرت امام حسن

Ø مسجد جامع خواف

Ø مسجد حضرت سلمان فارسي

Ø مسجد حضرت رقيه

Ø مسجد نور

Ø مسجد قبا

Ø مسجد خطيب

Ø مسجد شيخ زين الدين

Ø مسجد بلال

Ø مسجد مولانا مطهري

هر مسجد داراي امام جماعت و موذن مي باشد پاره اي از اين مساجد  از قديم داراي موقوفات اعم از زمين و آب و مغازه هستند كه براي رفع نيازهاي مادي آنها توسط افراد خّير در گذشته وقف شده است .

       برادران اهل تشيع كه اكثرا در قالب كارمند و مأمور دولتي يا مهاجران روستايي در خواف ساكن هستند داراي مسجدي بنام مسجدالزهراء و يك حسينيه مي باشند و مراسم مذهبي و عبادات خود را در آنجا انجام مي دهند . برادران اهل سنت در مساجد خود در كمال آرامش و خلوص نيت عبادات خود را در پنج وقت شبانه روز به‏صورت جماعت انجام مي دهند .گذشته از آن در تمامي مساجد برادران اهل سنت در ماه مبارك رمضان هر شب بعد از برگزاري نماز عشاء نماز تراويح 20 ركعتي را همراه با ختم قرآن به‏صورت جماعت برگزار مي نمايند.

ماه مبارك رمضان خواف حال و هواي معنوي و عبادي خاصي دارد – صداي همزمان اذان مساجد – غزل خواني سحر – جشن رمضان خواني جوانان و نوجوانان محل ( يارب – يارب رمضان – السلام عليك ماه رمضان ) كه بعد از افطار و قبل از تراويح در درب منازل برگزار مي شود .

       همراه با ختم قرآن ، ترجمه و تفسير قرآن ، سخنراني و عبادات زياد در مساجد ، عظمت اسلام و قرآن و دلبستگي مردم شهر خواف را به نمايش مي گذارد .

       مردم سعي مي كنند با انجام عبادت و راز و نياز رابطه‏ي خود را با خالق نزديك تر كنند .

       مراسم عبادي عيد فطر و عيد قربان هر سال در مصلاي بزرگ شهر همراه با قرباني كردن گوسفند – صدقات و خيرات . باشكوه خاصي  برگزار مي گردد .در اين اعياد گذشته از مراسم عبادي مردم وظايف اجتماعي را به نحو احسن انجام داده ، به ديدن اقوام مي روند و صله رحم به جاي مي آورند ، كه اين هم نشان دهندة عطوفت ، ايثارگري  و علاقه‏ي مردم به سنت‏هاي مذهبي و ملّي و اجتماعي است .

       اين علاقه و اعتقاد راسخ آن‏ها گفته‏ي حمد الله مستوفي صاحب نزهت القلوب را درباره‏ي خواف سال 730 (هـ-ق) به‏ياد مي آورد كه گفته است : « مردم آن‏جا حنفي مذهب ، غريب دوست و علاقه‏ي زياد به حج و خيرات و صدقات دارند . در آنجا ابريشم و روناس است .» اگرچه امروزه ابريشم و روناس رونق ندارد ولي كليه‏ي صفات حسنه‏ي ديگر را كه مورخ معروف 700 سال قبل بيان كرده مثل فقط مذهب حنفي ، متشِرع . علاقه به خيرات ، حج و غريب دوست بودن آنها هنوز پابرجاست .

       اين شهر داراي مسجد جامع تاريخي بزرگي است كه قدمت چند صد ساله دارد و امام جمعه به‏عنوان خطيب ، مسئوليت برگزاري نماز جمعه را به‏عهده دارد – امامت جمعه بعهده خانواده‏ي احرار منتسب به خواجه عبيداله احرار مي باشد – اكنون امامت جمعه‏ي شهر خواف از سال 1350 به‏عهده مولوي خواجه غوث الدين احراري از شاگردان مولانا مطهري و تربيت شده حوزه علميه احناف خواف مي باشد . مردم اهل تسنن شهر خواف داراي اعتقادات خاص مذهبي بوده و با برادران اهل تشيع خود زندگي شرافتمندانه اي دارند .

از نظر فرهنگي براي علاقه مندان به علم و ادب و جلوگيري از تضبيع وقت ايام مفيد جوانان ، كتابخانه‏ي عمومي از سال 1345 وسيله آموزش و پرورش داير و هم اكنون با گسترش و توسعه بيشتر تحت نظر اداره ارشاد اسلامي فعال است ، كه داراي كتابهاي علمي – ادبي – سياسي – و اجتماعي و تاريخي مي باشد.علاوه بر آن چمن آباد داراي كتابخانه و روستاي قاسم آباد و زوزن داراي مجتمع فرهنگي وهنري مي باشند . جهت ورزش و تربيت بدني و تفريح سالم جوانان و نوجوانان اين شهر ، داراي زمين چمن فوتبال و سالن سرپوشيده ورزشي است ، كه لازم است با توجه به محروم و مرزي بودن منطقه و خطر اعتياد و تهاجم فرهنگي به كتابخانه – مجتمع هاي فرهنگي و ورزشي توجه بيشتري شود . اين شهرستان فاقد امكانات اقامتي مي باشد كه با توجه به وجود ابنيه تاريخي و شروع پروژه هاي عمراني - معدني و صنعتی همچون پروژه سیمان مجد خواف که میتواند امید جوانان لایق خواف جهت کار باشد،احداث مهمان پذير در خواف ضروري به نظر مي رسد .

       مردمان شهر قوي هيكل – فعال – زحمت كش قانع و به‏دور از حرص و آز هستند - عموما مشغول كشاورزي – دامداري – كشت صيفي جات – زعفران كاري – گاوداري – مرغداري – بوده و محصولات درختي آن انار – انگور – آلو – زردآلو – انجير – پسته –و توت مي باشد – حكومت محلي خواف كه از طرف دولت واگذار مي شود از قرن دهم تا اوايل قرن دوازدهم در اختيار ايل زنگنه‏ي خواف بوده كه چون به مردم ظلم مي شده است ، حكومت خواف به ايل قليچ خان تيموري واگذار ، كه اعقاب آن‏ها تا اواخر دوره قاجاريه حكومت داشته اند  .

وضعـيت جديـد فرهـنگي  

خـواف

خواف قبل از اسلام و بعد از اسلام تا ظهور صفويه مهد علم و دانش بوده است كما اينكه وجود نظاميه در خواف شاهد اين مدعاست.

       فرهنگ خواف همگام با وضعيت سياسي آن از قرن دهم به بعد هنگام ظهور صفويان سير نزولي پيموده  و از رونق اوّليه افتاده است . كما اينكه به احوال علما و مشاهير آن زمان نگاه كنيم ، متوجه مي شويم كه از اين محل ادب پرور شخصيت‏هاي زيادي بر نخاسته است و تحصيلات مردم عموما منحصر به مكتب خانه بوده است . در سال 1306 خورشيدي اولين دبستان چهاركلاسه بنام شاهسنجان در سلامه داير شد ، كه بعدا به رود خواف منتقل گرديد . مدِتها تنها همين واحد آموزشي دولتي در خواف داير بوده است . در سال 1332 خورشيدي اولين دبيرستان بنام مدرس با داشتن هشت نفر دانش آموز كلاس اول در خواف تاسيس گرديد . در حال حاضر وضعيت آموزشي آن توسعه‏ي تدريجي پيدا كرده و روستايي نيست كه در آن مدرسه وجود نداشته باشد . در سال 1356 آموزش و پرورش خواف ازتربت حيدريه مستقل شد . كه گسترش مدارس ابتدايي ، راهنمايي و دبيرستان (دخترانه و پسرانه) در شهرها ، بخش‏ها و روستاهاي تابعه را به‏دنبال داشته است . مردم خواف مزاياي تحصيل و فرهنگ بالا را كاملا درك كرده و افراد مذكر و واجب التعليم آن در مدارس تا سطح ديپلم در خواف و برخي از روستاهاي تابعه به تحصيل مشغولند تحصيل دختران در مدارس رشد قابل توجهي دارد .

       از نظر آموزش عالي عده اي از جوانان منطقه در رشته و سطوح مختلف اعم از دختر يا پسر تحصيلات دانشگاهي را تمام كرده و يا در موسسات آموزش عالي در شهرهاي مختلف به تحصيلات ادامه مي دهند .

       بطور كلي نتيجه گيري مي شود كه خواف قبل از اسلام از شهرهاي مهم فرهنگي بوده ، بعد از اسلام اين موقعيت را تا قرن پنجم هجري حفظ كرده تا جائي‏كه خواجه نظام الملك وزير سلجوقي نظاميه‏ي خرگرد را ساخته كه تا سال737 (هـ-ق)در زمان زلزله فعال بوده و سپس در سال 848 (هـ-ق) به‏دستور خواجه غياث الدين پيراحمد خوافي وزير شاهرخ دانشگاهي ديگر بنام غياثيه در خرگرد ساخته مي شود كه تا اواخر قرن دهم از رونق خاصي برخوردار بوده است . بعدا بعلت عدم توجه صفويه از رونق افتاده است .

       به استناد يادگار نويسي روي ديوارحجره ها و اتاق‏ها كه بعضا به خط نستعيلق ، بسيار زياد است و به احتمال زياد طلاب علوم ديني به هنگام تحصيل نوشته اند كه اولين نوشته به تاريخ 925 (هـ-ق)عبد الضعيف و آخرين نوشته به تاريخ 1110 الحقير جلال محمد برآبادي مي باشد چنين استنباط مي گردد كه درزمان نگارش آن‏ها از اين دانشگاه اسلامي با اهمِيت ، استفاده كمتري مي شده است .

       بعد از متروك شدن اين مؤسسه ، علم و آموزش ضعيف گرديده و تعليم و تربيت منحصر به مكتب خانه ها بود . اما از نيمه‏ي اول قرن چهاردهم هجري با تأسيس حوزه‏ي علميه‏ي احناف خواف و مدارس علمي ديگر در سنگان ، نشتيفان ، خليل آباد ، بالاخواف و رونق روز افزون مدارس آموزش و پرورش در مقاطع مختلف تحصيل اعم از ابتدايي ، راهنمايي ، دبيرستان و هنرستانهاي دخترانه و پسرانه – شبانه روزي فرهنگ از رشد خاصي برخوردار شده است و هم اكنون در خواف از بهمن 1382 دانشگاه پيام نور افتتاح گرديده است .

تحصيلات علوم ديني  

مردم خواف به واسطه‏ي علاقه‏ي ذاتي كه به مذهب و دين اسلام دارند ، به تحصيلات علوم ديني علاقه‏ي وافري نشان مي دهند . بدين خاطر عده اي از جوانان اهل سنت كه علاقه مند به ادامه‏ي تحصيل در علوم مذهبي هستند ، در حوزه‏ي علميه‏ي احناف خواف كه در نيمه‏ي اول قرن چهاردهم هجري افتتاح گرديد ، تحصيل مي نمايند . تاكنون از اين حوزه اشخاص عالم و فاضلي فارغ التحصيل شده در منطقه مشغول ارشاد مردم بوده و هستند . عده اي هم براي تحصيلات بيشتر به كشور افغانستان – پاكستان – هندوستان رفته اند . چنان‏كه عده اي از علماي اهل سنت چون مرحوم مولانا شمس الدين مطهري ( ره ) و چند تن ديگر از علماي مذهبي كه اكنون در حوزه مشغول تدريس هستند فارغ التحصيل حوزه هاي علميه كشورهاي مذكور مي باشند .

       جوانان اهل تشيع هم كه علاقه مند به ادامه‏ي تحصيلات مذهبي بودند ، تحصيلات مذهبي خود را در حوزه هاي علميه مشهد – تربت حيدريه ، قم ادامه مي دادند از جمله مرحوم حاج شيخ عبدالعلي خوافي چمن آبادي و ديگران كه درحوزه علميه‏ي تربت حيدريه و مشهد به‏پايان رسانيده اند ، هم اكنون عده اي در حوزه هاي علوم ديني مشهد-  تربت حيدريه – به تحصيل مشغولند . اخيراً در چمن آباد حوزه‏ي علميه‏ي امام صادق (ع) عهده دار تعليم و تعلم طلاب علوم مذهبي مي باشد .

حـوزه‏ي علميه‏ي احـناف خـواف  

اگر به گذشته تاريخ دقّت كنيم و تسلسلي به تاسيس مراكز علوم ديني و ولايت خواف بدهيم ، مي بينيم از نيمه قرن پنجم (هـ-ق) خواجه نظام الملك توسي وزير ملك شاه سلجوقي نظاميه‏ي خرگرد را در خواف جهت نشر و پيشبرد علوم اسلامي داير كرد كه بعد از  چهار قرن از رونق افتاد .

       خواجه غياث الدين پيراحمد خوافي وزير شاهرخ تيموري بجاي آن مدرسه اي به‏نام غياثيه در خرگرد تاسيس كرد كه اين مدرسه بعد از حدود سه قرن رونق آن رو به افول گذاشت .

       از دوران افشاريه مركزيت علمي و سياسي ولايت خواف به شهر روي خواف منتقل شد كه در زمينه توسعه‏ي علوم ديني ركود پيش آمد . به‏صورتي كه طالبان علوم ديني – فقه حنفي براي تحصيل به كشورهاي هند – پاكستان و افغانستان عزيمت مي كردند بعد از فارغ التحصيل شدن مرحوم مولانا شمس الدين مطهري(ره) و مراجعت ايشان از هندوستان در سال 1325 هجري شمسي با همكاري و همراهي مادي و معنوي حاج خواجه محي الدين احراري كه از روحانيون و وعاظ مشهور خواف بودند بنا به درخواست اهالي خواف حوزه‏ي علميه‏ي احناف خواف كه مي توان گفت جايگزين مراكز علمي و ديني مذكور مي باشد ، با نيروي علمي پرباري تأسيس گرديد . كه اعضاي اصلي آن در ابتدا علاوه بر مولانا شمس الدين مطهري (ره) ، فرزند ايشان مولانا حبيب الرحمن مطهري – مولوي عبداله موحدي – مرحوم مولوي غلام احمد موحدي – مولوي خواجه غوث الدين احراري – مولوي شهاب الدين شهيدي – مرحوم حاجي آخوند ملا حبيب اله قهستاني – مرحوم حاجي آخوند زاده –عبدالرحمان مجدِدي و مولوي شير محمد داورپناه بوده اند .

علاوه بر اينها مدرسان ديگري مثل مولوي گل محمد منصوري – مولوي نورمحمد عطاري- مولوي حبيب الرحمن قهستاني –مولوي احمد واسعي – مولوي محمود برآبادي – مولوي احمد قهستاني – مولوي گل محمد مؤمن – مولوي عبدالحي قهستاني – مولوي عبدالجليل موحدي – مولوي جليل احمد موحدي و مولوي خواجه صدرالدين احراري و مولوي حسين احمد شهيدي - مولوي محمد صديق مؤمن – مولوي محمد ناصر مرادي – قاري رمضاني – مولوي عبدالشكور جانفدايي هستند كه مشغول گسترش فرهنگ اسلامي و قرآني هستند . ابتدا در محل مسجد جامع خواف مرحوم مولانا مطهري به تعليم و تربيت طلاب مشغول گرديدند .

       چون تاسيس اين حوزه بر مبناي خلوص و تقوا شكل گرفته بود ، در سال 1380 هجري قمري برابر با 1340 (هـ-ش) درست بعد از شانزده سال تحت عنايت خداوندي و كمك‏هاي مردم خِير خواف ، مدرسه از دشواري‏ها و نابساماني‏هاي كه در آن زمان خانه – ايوان و صحن مسجد جامع و طاق و طاقچه هاي كه فقط عجالتا جلو آن‏ها با خشت خام گرفته و در كوچك و ساده اي برآن‏ها گذاشته شده بود ، بيرون آمده به يك ساختمان هر چند ساده و گلي در فراخور استعداد و بودجه مالي آن زمان ، اما مستقل و مجزا در كنار مسجد بلال معروف به مسجد سرده تبديل گشت : جهت اسكان طلّاب و تعليم و تربيت آن‏ها در فضاي بيشتري مرحوم حاج خواجه محي الدين احراري قسمتي از باغ مزروعي خود را به حوزه واگذار نمود تا  توسعه بيشتري يافت .بعد از مدتي از آنجا كه ساختمان مدرسه كهنه و كوچك بود و از طرفي سال به سال بر تعداد مشتاقان علوم ديني و علاقه‏ي مردم به امور ديني افزوده مي گشت ، با توجه به اقدامات و پيگيري‏هاي پيوسته‏ي جامعه‏ي روحانيت و مردم تحت نظر و راهنمايي مرحوم مولانا مطهري باعث گرديد ، كه ساختمان كهنه و ترك برداشته مدرسه به ساختمان فعلي كه در اول ميلان پيراحمد جنب مزار مرحوم خواجه غياث الدين پيراحمد خوافي است ، منتقل گردد و تبديل به احسن شود كه در سال دوم انقلاب اسلامي يعني 1358 شمسي مورد بهره برداري قرار گرفت .

       لازم به تذكر است كه بعد از انقلاب اسلامي ايران و دوران شكوفايي علم و عزت روحانيت تعداد طلاب از 80 نفر به 150 و امروزه به 250 نفر و تعدادمدرسين از 6 نفر به حدود 20 نفر افزايش پيدا كرده است .

       سرپرستي حوزه علميه احناف خواف تا سال 1350 هجري شمسي  كه مرحوم حاج خواجه محي الدين احراري در قيد حيات بودند به‏نام ايشان بود و بعد از رحلت ايشان عنوان سرپرستي به مرحوم مولانا شمس الدين مطهري ( ره ) محِول گرديد و تا سال وفات يعني 1369 ه شمسي به‏مدت 19 سال مسئوليت امور ديني ، سياسي و اجتماعي حوزه و مردم مسلمان منطقه را عهده دار بودند .

     بعد از رحلت اين بزرگوار بنابر تصويب و تاييد جامعه‏ي روحانيت و مردم دين دوست منطقه مسئوليت و سرپرستي حوزه بر دوش فرزند صديق ايشان مولانا حبيب الرحمن مطهري كه تحصيلات ابتدايي و مقدماتي را در خواف و تحصيلات عاليه را در پاكستان گذرانده اند ، نهاده شد . ايشان با لياقت و حلم و علم وافر مسئوليت را متقبل و با تأسِي از اخلاق حسنه پدر بزرگوارشان اين امر را ادامه مي دهند كه خداوند بر توفيقات ايشان بيفزايد .

       در حال حاضر در حوزه‏ي علميه‏ي احناف خواف هم برادران و هم خواهران با علاقه و جديت بسيار زياد مشغول فراگيري علوم اسلامي و قرآني مي باشند .

       دروسي را كه طلاب تحصيل مي نمايند شامل فقه – اصول – احكام – صرف – نحو-حديث – معاني بيان و تفسير –فلسفه – منطق و تاريخ در سه مقطع مي باشد .مقطع مقدماتي سه سال وسطح 4 سال و عالي 3 سال كه بعد از پايان دوره عالي و حديث فارغ التحصيل شده و مراسم دستاربندي آنان همراه مراسم خاص معنوي و روحاني برگزار مي گردد لازم به تذكر است كه شعبه دارالحفظ حوزه هم داير بوده و خواهران و برادران در اين شعبه مشغول حفظ قرآن مجيد ، اين كلام آسماني ، مي باشند . به‏خاطر اعتقاد وافر مردم به اسلام و قرآن و علاقه‏ي آنها به حوزه‏ي علميه بودجه‏ي حوزه از طريق كمك‏هاي مردمي كه به‏صورت زكات – صدقات و خيرات مي باشد ، تامين مي گردد و مردم منطقه‏ي خواف جهت گسترش و نشر فرهنگ قرآني مخارج حوزه را تامين مي نمايند .

       علاوه بر حوزه‏ي علميه‏ فوق حوزه‏ي علوم ديني سنگان به سرپرستي مولوي شير محمد مقيمي كه در سال 1380 فوت كردند و اكنون به سرپرستي مولوي حبيب اله طاهري داير است و حوزه‏ي علوم ديني نشتيفان به مديريت مولوي حفيظ اله طاهري فر و حوزه‏ي علوم ديني خليل آباد بالاخواف به مديريت مولوي نوراله فرقاني فعال مي باشند .

      لازم به توضيح است ، علاوه بر اين روحانيون والا مقام كه در گسترش فرهنگ اسلامي و قرآني منطقه نقش داشته اند روحانيون بزرگوار ديگري هم در گذشته فعال و وجودشان در زمان خود براي مردم منطقه مثمر ثمر بوده است .

      از جمله:مرحوم حاج آخوند ملانعمت اله اقدام،مرحوم جناب حاج آخوند ملا احمد قهستاني،مرحوم جناب آخوند ملامحمد قهستاني، مرحوم حاج  آخوند ملا فيض محمد موحدي – مرحوم حاج آخوند ملا نور محمد موحدي  – مرحوم حاج آخوند ملاغلامعلي موحدي – مرحوم حاج خليفه عبدالرحمن قادري،مرحوم ملاخواجه صدرالدين احراري كه ايشان امامت جمعه شهر خواف را بعهده داشتند ، مي توان اشاره نمود .