تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، جزو دقیق‌ترین گاهشماری‌های جهان است. این تقویم که 125 سال (و نه 1388 سال) بیشتر عمر ندارد، در طول عمر خود فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است.
تقویم هجری شمسی را نخستین بار عبدالغفارخان نجم‌الدوله استخراج کرد. او عبارت 1264 شمسی را در حاشیه تقویم سال 807 جلالی مطابق 3-1302 هجری قمری ذکر کرد و از آن تاریخ به بعد، تقویمی را در ایران رایج کرد که اساس آن شمسی و مبداء آن هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از مکّه مکرمه به مدینه منوره باشد. البته تقویمی که او نوشت، به تقویم هجری شمسی برجی معروف است که اصول آن به قرار زیر است:
• مبداء آن، اول فروردین ماه سال شمسی هجرت پیامبر اسلام از مکّه مکرمه به مدینه منوره است که 119 روز قبل از اول محرم سال اول هجری قمری و مطابق با روز جمعه 19 مارس 622 میلادی است.• لحظه تحویل سال مقارن با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است، وقتی‌که خورشید از نیمکره جنوبی وارد نیمکره شمالی آسمان می‌شود. این لحظه که اول برج حمل نامیده می‌شود، نوروز نامیده می‌شود و همیشه بر روز اول بهار منطبق است.
• سال هجری شمسی برجی از نوع سال شمسی حقیقی است، یعنی مدت زمان دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری. مدت متوسط آن 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 2/45 ثانیه اندازه‌گیری شده؛ اما مدت سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییر تعدادی از پارامترهای نجومی، تغییر می‌کند.
مدت سال شمسی حقیقی در دوره‌ای50 ساله (1385-1335هـ.ش ) بین 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 42 دقیقه تا 365 شبانه‌روز و 6 ساعت و 4 دقیقه در تغییر بوده است. توجه داشته باشید این مقدار متفاوت با سال نجومی است که زمین یک دور کامل به دور خورشید می‌گردد و مقدار آن 365.2564 شبانه‌روز معادل 365 شبانه‌روز و 6 ساعت و 9 دقیقه و 10 ثانیه است.
ردیف | نام | معنی |
1 | حَمَل | بره |
2 | ثور | گاو |
3 | جوزا | دوپیکر |
4 | سَرَطان | خرچنگ |
5 | اسد | شیر |
6 | سنبله | خوشه |
7 | میزان | ترازو |
8 | عَقرب | کژدم |
9 | قوس | کمان، کماندار |
10 | جَدی | بزغاله |
11 | دَلو | آب‌دهنده، آبکش |
12 | حوت | ماهی |
• این تقویم شامل دوازده ماه حقیقی به نام« بُرج » است که به نام 12 صورت‌فلکی قدیمی منطقه‌البروج که خورشید هر سال از آنها عبور می‌کند، نام‌گذاری شده است. از حدود 20 قرن قبل از آن، منجمان دایره‌البروج را به 12 برج مساوی قرارداری تقسیم کرده بودند که اغلب متفاوت از آن صورت‌فلکی‌ای است که خورشید در آن به سر می‌برد.
ضمن آن‌که به دلیل حرکت تقدیمی زمین، محور زمین هر 25800 سال یک بار در آسمان دور می‌زند و برج‌ها در این بازه زمانی یک دور کامل روی تمام صورت‌های فلکی گردش می‌کنند (همین حرکت موجب تفاوت بین سال شمسی حقیقی و سال نجومی است).
از سوی دیگر، به دلیل حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید در آسمان، طول هر برج از 29 تا 32 روز متفاوت بود و همانند ماه قمری، گاه پیش می‌آمد که طول یک برج از سالی به سال دیگر تغییر کند. هر 4 یا 5 سال یک‌بار نیز مجموع طول سال به 366 شبانه‌روز می‌رسید و به اصطلاح، سال کبیسه می‌شد.
تقویم هجری شمسی برجی در آغاز رسمی نبود و تنها در تقویم‌های قدیمی و در امور گمرکات و مالیّه ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ تا آن‌که در سال 1328 هجری قمری / 1288 هجری شمسی، میرزا عبدلحسین‌خان شیبانی وحیدالملک، نماینده تهران در مجلس شورای ملّی، طرحی با موضوع قید تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی را از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی پیشنهاد کرد. این پیشنهاد در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده 3 قانون محاسبات عمومی، مصوّب 21 صفر 1329 / 2 حوت 1289 پذیرفته شد و تقویم هجری شمسی بُرجی به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی تصویب شد.
تقویم هجری شمسی
در اواخر سال 1303 هجری شمسی بُرجی، جمعی از نمایندگاه دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران، طرحی را پیشنهاد کردند که نام برج‌های عربی متداول در تقویم بُرجی به نام‌های فارسی تبدیل شود و نام سالها در دوره دوازده‌حیوانی رایج نیز متروک شود. پس از بحث‌های فراوان، بالاخره در جلسه 148 مجلس شورای ملی ایران در شب سه‌شنبه 11 فروردین 1304، قانون تبدیل بروج به ماه‌های فارسی از نوروز 1304 شمسی به تصویب رسید و تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفته شد.
تقویم هجری شمسی که تا امروز تقویم رسمی کشور است، به‌غیر از نام و طول هر ماه همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماه‌های تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند و از القاب اهورامزدا یا اسامی فرشتگان انتخاب شده است.
ردیف | نام | معنی | طول |
1 | فروردین | نیروی پیش‌برنده | 31 |
2 | اردیبهشت | راستی و پاکی | 31 |
3 | خرداد | کمال و رسایی | 31 |
4 | تیر | باران | 31 |
5 | اَمرداد | جاودانگی و بی مرگی | 31 |
6 | شهریور | کشور برگزیده | 31 |
7 | مهر | عهد و پیمان | 30 |
8 | آبان | آب‌ها | 30 |
9 | آذر | آتش | 30 |
10 | دی | آفریدگار، دادار | 30 |
11 | بهمن | اندیشه نیک | 30 |
12 | اسفند | فروتنی و بردباری | 29 (30) |
تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی، از بهترین و دقیق‌ترین تقویم‌های جهان محسوب می‌شود. برخی از دلایل برتری این تقویم به ترتیب زیر است:
• مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی دقیقا بر مبنای محاسبات نجومی تعیین می‌شود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه‌های پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیق‌تر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی می‌شود.
• تعداد روزهای ماه‌های تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیق‌تر، تعداد روزهای ماه‌ها با مدت حرکت ظاهری غیربکنواخت مرکز خورشید روی دایره‌البروج هماهنگی کامل دارد.
• آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع می‌شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر