گوشه ای از آثار و دیدنیهای خواف

مدرسه غیاثیه خرگرد خواف

مدرسه غیاثیه در روستای غیاثیه در ۵ کیلومتری جنوب شرقی خواف و بر سر راه تربت حیدریه در فاصله ۱۴۶ کیلومتری مشهد  قرار گرفته است. این روستا زادگاه وزیر مقتدر شاهرخ، غیاث الدین پیر احمد خوافی که خواند میر او را بانی مدرسه می داند، بوده است. زمان ساخت آن بین سال های ۸۴۲ تا ۸۴۷ هجری می باشد.

این بنا توسط قوام الدین شیرازی و پسرش غیاث الدین ساخته شده است. مدرسه غیاثیه را می توان آخرین بنای با عظمت دوران تیموریان قلمداد کرد و در عین حال شاید بتوان آن را نماینده کامل معماری دوره تیموری به شمار آورد.

بنای غیاثیه دارای صحن چهار ایوانی است که اطراف آن ۳۲ حجره برای استفاده طلاب در دو طبقه ساخته شده است. در دو طرف در ورودی نیز یک مدرس و یک مسجد احداث گردیده است. اما مهمترین ویژگی این بنا استفاده گسترده از کاشی معرق  جهت پوشش دیوارهاست و به این لحاظ در زمره ی شاهکارهای قرن نهم هجری است.

مسجد گنبد سنگان خواف

مسجد گنبد سنگان در دل کوچه ای تنگ و باریک قرار گرفته است. این مجموعه ی زیبا در بین اهالی به مسجد گنبد شهرت یافته است. دارای ورودی کوچک و ساده ای می باشد. صحن این بنا نیز ساده و جمع و جور و دارای یک ایوان و دو فضای سربسته در دو طرف ایوان می باشد. شبستان پشت ایوان اصلی شامل فضایی است به ابعاد ۸ در ۸ متر که با گنبدی به ارتفاع ۱۵ متر پوشیده شده است. از ویژگی های این شبستان محراب گچ بری شده زیبای آن به همراه کتیبه کوفی رنگ آمیزی شده ی زیر ساقه ی گنبد می باشد. مسجد گنبد سنگان بر اساس کتیبه ی یافته شده در آن متعلق به دوره سلجوقیان می باشد و با شماره ۴۵۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع سنگان

سنگان یکی از شهرهای استان خراسان رضوی ایران است. این شهر آثار باستانی زیادی دارد. از جمله میتوان به مسجد گنبد، مسجد جامع قدیم سنگان و آسبادهای آن اشاره کرد. مسجد جامع سنگان شامل یک ورودی، دو ایوان شرقی و غربی، کفش کن و گنبدخانه است. و در نزدیکی مسجد گنبد شهر سنگان قرار گرفته است. در این مسجد نیز مانند دیگر مساجد خوارزمشاهی موجود در خراسان از تزیینات زیبای آجرکاری و کاشی های فیروزه ای بهره گرفته شده است که با طرح های متنوع قابل مشاهده می باشد. تصاویر زیر توسط نگارنده در زمستان ۸۵ گرفته شده است.

کوشک سلامه با اندامی غول پیکر تا سال ۱۳۲۶ شمسی به صورت تلی از خاک بود که بقایای عمارتی کهن را در دل خود پنهان داشت. مرحوم قریشی در این سال به خاک برداری و تجدید بنای این محوطه همت گماشت و بعد از چهار سال به هدف خود نائل گردید. ساختمان سلامه در ابتدا دارای سه طبقه بوده که طبقه سوم آن به طور کامل بازسازی گردیده است. برخی از صاحب نظران قدمت کوشک سلامه را تا دوره ساسانیان می رسانند. این بنا امروزه در میان باغی زیبا و مملو از درختان کاج قرار دارد. بازدید از این اثر کهن برای عموم آزاد است.

قریه ی سلامه از قدیمی ترین آبادی های معروف خواف است که اکنون در ۹۰ کیلومتری جنوب شرق شهر تربت حیدریه قرار گرفته و تا خواف ۲۷ کیلومتر فاصله دارد.

مسجد/ مدرسه زوزن، در 66 كيلومتري جنوب غربي خواف نزديك مرز كنوني ايران و افغانستان، واقع در دشت زوزن، مشهور به مسجد جامع يا مسجد ملك زوزن. بناي مذكور دو ايواني به سبك خراساني است و از آثار ارزشمند معماري دوره ي خوارزمشاهيان محسوب مي شود. بناي زوزن به دستور قوام الدين مويدالملك ابوبكر بن علي زوزني، در دوران حكومت سلطان علاء الدين محمد بن تكش خوارزمشاه ساخته شده است. ساختمان اين مجموعه به دليل همزماني با يورش مغول هرگز به پايان نرسيد.

با توجه به بقاياي مسجد/ مدرسه زوزن، دو ايوان غربي و شرقي كه روبرو و به فاصله 45 متري يكديگر قرار گرفته اند، هسته مركزي اين بنا را تشكيل مي دهد. مدرسه زوزن، نشانه اوج فرهنگ و تمدن در بخش شرقي ايران در اواخر قرن دوازدهم و اوايل قرن سيزدهم است.

مقايسه مسجد/ مدرسه زوززن با مدرسه غرجستان و آجركاري هاي تزييني گنبد خانه هاي مدرسه معروف به خواجه مشهد در تاجيكستان، نشان مي دهد كه ساختار معماري مدارس ايران، از همتاهاي خود در آناتولي، سوريه، مصر و مغرب برتر بوده اند و بر تاريخ معماري مدرسه در ايران پيش از حمله مغول گواهي مي دهند.