ريشه در خاك خواف

صنايع دستي:

از صنايع دستي اين شهرستان كه الهام گرفته از محيط،فرهنگ ونوع مواد اوليه ابن شهرستان مي باشد، مي توان به قاليچه ،گليم بافي،پلاس بافي،نمد و برك اشاره كرد.فرش يا قاليچه در نقش ورنگ هاي متنوع توسط زنان و دختران طوايف عشايرمنطقه بافته شده و نظرهربيننده اي را به خود جلب مي كند.از نقشه هاي اصيل فرش اين شهرستان مي توان به نقش بلوچي،كشميري،سنگاني كلاتگي، گوشه بند سفيد ، گل سوزني ،گل سماوري‹گل جغه› ،طاووسي،گوزني و ... اشاره كرد.

- معادن سنگ آهن سنگان خواف

معادن سنگ آهن سنگان خواف در فاصله 300 کیلومتری جنوب شرقی مشهد و16 کیلومتری شمال شهر سنگان ،از توابع شهرستان خواف قرار گرفته است. این معادن با ذخیره ي حدود 2/1 میلیاردتن سنگ آهن یکی از غنی ترین معادن سنگ آهن در خاورمیانه می باشد که حدود 30 درصد معادن سنگ آهن کشور را دربر می گیرد و متشکل از سه ناحیه معدنی شرقی– مرکزی وغربی می باشد که با عیار متوسط 60 درصد ، بالاترین عیار را به خود اختصاص داده است. روش استخراج دراین معدن روباز می باشد كه در فاز اول سالیانه 6/2 میلیون تن گندله آهن ودر فاز دوم 2/5 میلیون تن گندله تولید خواهد شد که عملیات اجرایی فاز اول در قالب قراردادEPCM  وبه صورت‹‹ کلید در دست››، به کنسرسیوم توسعه ي نیرو و دانیلی ایتالیا واگذار گردید، که اخیرا آغاز به کار نموده است .

-شركت توسعه و عمران مجد خواف

از شركت هاي فعال در زمينه ي اشتغال زايي  بومي است، كه تاكنون بالغ بر 60000 نفراز هموطنان، سهام آن را خريداري نموده اند ،وفعاليت هاي خوبي در زمينه ي راه اندازي كارخانه ي توليد فراورده هاي لبني و نيز مقدمات احداث كارخانه ي بزرگ توليد سيمان داشته است.

جغرافياي انساني

نژاد و زبان :

زبان رسمی مردم این شهرستان غالبا فارسی دری با لهجه وگویش های گوناگون است که ناشی از وجود اقوام وطوایف گوناگون در این شهرستان می باشد. ايلات و عشاير مختلفي كه در اين شهرستان ساكن اند عبارتند از : ازبک ، تیموری ، سربازی ، امیر کلالی ، مریداری ، عرب ، میش مست ، بلوچ ، ابراهیم بای ، زنگنه ، بهلولی ،جوانشيري ،خلج ، دلاکه ومردم بومي خواف می باشد. .از طوايف ايل تيموري در خواف مي توان به اين طوايف عشايري اشاره نمود:طوايف كلالي قليچ خاني،سربازي،محمد درويش،ملا جمعه،مريداري،سالاري ،بروتي، مخته باز،گلباف،طاهري،ميرزادوستي،صالحي، صالحي كلاتگي،كرم علي،كته سر،جلالي و ميش مست اشاره نمود. علاوه بر طوايف ايل تيموري ،طوايف ديگري نيز در اين شهرستان ساكن اند كه عبارتند از : طوايف بهلولي ، عرب ، بلوچ جانبيگي ، بلوچ سنجري ، بلوچ سيد محمد خاني ،زنگنه ،ميرزا و خواجگي. مردم بومي از قديم در اين منطقه ساكن بوده اند و در ميان ايلات و عشاير به تاجيك معروف بوده اند كه حدود يك سوم مردم خواف را تشكيل مي دهند.

ميراث هاي  ماندگار:

گزینش آثار تاریخی از میان صدها اثر تاریخی شهرستان ،امری است دشوار، اما انتخاب بخشی از داشته های فرهنگی وتاریخی وگردشگری ، بیانگر گوشه ای از عظمت وشکوه وفرهنگ این دیار می باشد.مواريث اين سرزمين مایه ی مباهات استان وکشور محسوب می شود. در منابع ومتون تاریخی ، ولایت خواف یکی از نقاط آباد كشور معرفی شده ،که کاوش های باستان شناسی سابقه ي رونق آن را تا دوره قبل از اسلام می رساند.از جمله ي آنها می توان به تپه ها ومحوطه های باستانی مثل تپه دیوی در 47 کیلومتری شمال غربی خواف ، تپه نیاز آباد ، تپه بیاس آباد ، تپه یا شهر تاریخی سیراوند ( سیجاوند ) ، تپه های رباط زیارت ، قلعه گبر ها در خرگرد وهم چنین آتشکده هایی مثل آتشکده بازه هور در رباط سفید وآتشکده هایی در منطقه زوزن ، اشاره کرد که سابقه ي آن ها به قبل از اسلام برمی گردد:

1-نظامیه خرگرد :

نظامیه خرگرد از بناهایی است که به همت خواجه نظام الملک طوسی وزیر ملکشاه سلجوقی ساخته شده ، نظامیه ها در واقع حکم دانشگاههای امروزی را داشتند ، پرفسور آندره گدار مستشرق معروف فرانسوی که بارها در اوایل قرن بیستم از خرگرد بازدید کرده ، با موشکافی وکنجکاوی عجیبی به مطالعه نظامیه پرداخته است. لیکن در زمان دیدار اواز خرگرد ، نظامیه تلی از خاک بوده است وتنها اثر مکتوبی که در هنگام دیدار او وجود داشته ، یک قسمت از کتیبه ی زمان ساخت آن بوده، که به دستور او به موزه ي ایران باستان منتقل گردیده و هم اکنون موجود است.

از نظامیه ی خرگرد در حال حاضر،مخروبه اش هم موجود نیست ودر سال60 – 1359 تخریب گردیده، و به جای آن مسجدی   ساخته اند که اکنون عبادتگاه مردم خرگرد می باشد.

2-مسجد گنبد سنگان :

این مسجد تاریخی ، متعلق به دوره سلجوقیان است ، بنابر اطلاعات محلی موثق ، کتیبه ای در سمت جنوب آن وجود داشته با این عنوان (( هذا خط الکوفی مع هجره النبویه ثلاثین خمس وخس مائه )) یعنی در سال 535 هـ . ق ساخته شده است وتاکنون سه نفر از مستشرقان اروپایی بناهای دونالد ویلر ، کاپیتان کریستی و  ریزی از آنها دیدن کرده اند.

3-کوشک سلامی :

بنای تاریخی وباستانی زیبایی است که چون نگینی بر پهن دشت زیبای خواف خودنمایی می کند وآثار حیات سیاسی منطقه ي خواف را در گذشته های دور به نسل حاضر وسیاحان داخلی وخارجی اطلاع می دهد اما متاسفانه تاریخ ساخت بنا مشخص نیست ولی آنچه مسلم است ، این بنا در حدود 800 سال پیش وجود داشته که ملک قوام الدین ملک زوزن در سال 607 هـ . ق آن را تعمیر کرده است .

این کوشک دارای سه طبقه که هر طبقه اختصاص به گروهی داشته است از خصوصیات این بنا این است که پله های عریض با شیب ملایم به نحوی ساخته شده که با اسب سواره می توان به طبقه بالا رفت ، سقفها دو پوشش دارد وبه اصطلاح معماران یک پوشش ضربی وپوشش دیگر رومی است . فاصله ي این پوششها خالی است وهوا جریان دارد ، که همین امر سبب شده ، هوای داخل ساختمان در زمستان گرم ودر تابستان سرد باشد. پنجره های اطاق ها وراهروها اوریب وطوری ساخته شده ،که اولا از داخل بیرون را می توان دید ولی از پایین ویا بیرون داخل ساختمان دیده نمی شود. ثانیا از لحاظ نظامی هم، تیر مستقیم به داخل ساختمان اصابت نمی کند ودیوار پنجره ها مانع از عبور تیر به داخل کوشک می شود. این بنای عظیم تاریخی که از عمرش قرن ها می گذرد، از گل ورزيده ساخته شده و نمای آن آجری است طبقه اول ودوم تعمیر وطبقه سوم در فاصله ي سال های 1326 تا 1330 تجدید بنا گردیده است.

4-مسجد ملک زوزن :

یادگار پرشکوه گذشتگان در زوزن، همان مسجد معروف آن است که قامت بلند وچشمگیر دیوارهای کهنه آن، در عین حال که در زیر بار قرن های متمادی خمیده است . هم چنان بر کل دشت هموار زوزن تسلط واشراف دارد. این بنا از مساجد دو ایوانی عهد خوارزمشاهیان است که ملک قوام الدین مؤید الملک ابوبکر علی الزوزنی از رجال نامدار دوره ي سلطنت علاءالدین محمد بن تکش خوارزمشاه در سال 616 هـ . ق ، بنا نمود.

آن گونه که از بنا بر می آید در سال 737 هـ .ق در زلزله ي بزرگ منطقه ي خواف سقف این بنا فرو می ریزد، ازآن زمان تاکنون این بنا به صورت نیمه ویران در این دیار سر پا مانده است.این مسجد از نوع دو ایوانی به سبک خراسانی بوده است  ضخامت ستونهای آن 6×6 متر است که به فاصله 45 متر از یکدیگر قرار دارند ، ابعاد ایوان سمت قبله 5/13 × 90/27 متر است وارتفاع باقیمانده ي آن تقریبا حدود 18 متر می باشد. کتیبه هایی حاوی آیات قرآنی واسماء دینی ومذهبی در این اثر نیز وجود دارد.

خوشبختانه با فراهم آمدن امکانات فنی از سوی سازمان یونسکو وهمکاری علمی آقای دکتر شهریار عدل ، استاد دانشگاه سوربن فرانسه ، تعمیرات اساسی آن به وسیله ي سازمان میراث فرهنگی خراسان ادامه دارد.

5-مسجد جامع سنگان :

این مسجد در سنگان پایین خواف ، از یادگارهای معماری اوایل سده هفتم است.اثر مذهبی ياد شده در ابتدا به صورت دو ایوانی ساخته شده ودر حال حاضر، دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواق هايی در دوطرف بنا است. در مقابل ایوان قبله ، ایوان دیگری در ضلع شرقی قرار داشته که تخریب وشبستانی جایگزین آن شده ، نکته ي حائز اهمیت در این بنا ، تغییر وضعیت پایه های ایوان قبله به علت زلزله های متعدد است. این بنا، از جمله مساجد سبک خراسانی وهمانند وهمزمان با مساجد زوزن وگناباد است.

6- مزار ومسجد کبودان :

این مسجد جزئی از یک مجموعه ي معماری شامل رباط، خانقاه،آب انبار وسقاوه است که در 8 کیلومتری شمال شهر خواف واقع است.به احتمال زیاداین بنا متعلق به قرن هشتم هجری قمری است.

7-مسجد شیخ زین الدین:

اين مسجد در خواف ومسجد دیگری نیز به همین نام در نشتیفان خواف وجود دارد. چنان که از اسمش پیداست به همت عارف نامی ایران در دوره تیموریان شیخ زین الدین خوافی احداث شده است.  ضمن اینکه این عارف مساجد وبناهای عام المنفعه دیگری نیز در منطقه خواف وجاهای دیگر ایجاد کرده است.(كميته علمي)

8-غیاثیه ی خرگرد :

این مدرسه از بناهای چهار ایوانی دوره ي تیموری است که به دستور خواجه غیاث الدین پیراحمد خوافی،وزیر شاهرخ میرزا ،ساخته شده وکارش در سال 848 هـ . ق به پایان رسیده است از این نظر به نام «غیاثیه» مشهور می باشد ، معماری این بنا را ابتدا استاد قوام الدین شیرازی سازنده مسجد گوهرشاد به عهده داشت ولی متاسفانه در حین انجام کار در همان خرگرد درگذشت وخواجه غیاث الدین شیرازی کارش را به پایان رسانید.