چرا ترش می‌کنیم؟ (رفلاکس)

در انتهای مری و در محل اتصال آن به معده اسفنکتری از جنس عضلات صاف وجود دارد که مانند دریچه‌ای مانع از بازگشت محتویات معده به داخل مری می‌شود. این اسفنکتر در همه اوقات به غیر از مواقعی که باید غذا از داخل مری به معده هدایت شود، بسته است. عضلات صاف این دریچه توسط اعصاب خودمختار کنترل می‌شوند و آن را در اغلب اوقات با یک فشار طبیعی بسته نگه می‌دارند اما گاهی اوقات قدرت این عضلات کافی نیست و دریچه شل می‌شود. اختلال در عملکرد این اسفنکتر تحتانی مری موجب حالتی می‌شود که به آن رفلاکس می‌گویند. حالتی که همه آن را به ترش کردن یا بازگشت اسید به داخل مری می‌شناسند. با ورود غذا به داخل معده سلول‌های دیواره معده برای هضم غذا اسید و آنزیمی به نام پپسین ترشح می‌کنند. پپسین برای هضم پروتئین‌ها و اسید برای هضم همه غذاها به‌خصوص چربی‌ها ترشح می‌شوند. دیواره معده خود به وسیله یک سپر محافظتی از خطر هضم‌شدن توسط مواد ترشح شده محافظت می‌شود اما بقیه قسمت‌های لوله گوارش دارای این سپر محافظتی نیستند و تماس این ترشحات با آنها می‌تواند موجب آسیب شود. این همان اتفاقی است که به عنوان عوارض رفلاکس بیماران حس می‌کنند؛ تماس اسیدوپپسین با دیواره مری.در بعضی افراد، با ورود حجم کمی غذا داخل معده، قدرت عضلات اسفنکترتحتانی مری کم می‌شود. گاهی اوقات علت، نوع غذاها هستند، مثلا غذاهای پرچربی و غذاهای حاوی بعضی مواد محرک این کار را می‌کنند اما گاهی اوقات هم هیچ‌کدام از این غذاها مقصر نیستند و فقط یکسری اختلالات عصبی باعث این شل شدن می‌شود. ورود اسید معده و پپسین و تماس آن با دیواره مری، سلول‌های انتهایی مری را ملتهب می‌کند. گاهی اوقات مواد برگشت داده شده از معده ممکن است حتی حاوی صفرا و محتویات دوازدهه نیز باشند که این موضوع هم باعث التهاب بیشتر می‌شود. تحریک و التهاب سلول‌های انتهایی مری در واقع نوعی سپر حفاظتی در برابر رفلاکس است. بدن سعی می‌کند به‌وسیله سلول‌های التهابی مانع اثر بیشتر اسیدها بشود. اما التهاب، اولین سپر حفاظتی بدن نیست. بدن یک مکانیسم دفاعی دیگر هم برای مقابله با رفلاکس دارد. غذا خوردن در طول روز اتفاق می‌افتد، موقعی که فرد بیدار است. به همین دلیل رفلاکس هم اغلب در طول روز رخ می‌دهد. خوبی اتفاق افتادن رفلاکس در طول روز هم، همان بیدار بودن فرد است. زمانی که ایستاده است، پس جاذبه مانع رسیدن محتویات معده به نقاط بالاتر مری می‌شود و مقدار کمتری هم از معده به مری برمی‌گردد. از طرف دیگر در طول روز چندین بار عمل بلع اتفاق می‌افتد. خوردن و نوشیدن باعث می‌شود محتویات معده که به داخل مری آمده‌اند، دوباره شسته شوند و به معده برگردند. سومین مکانیسم دفاعی بدن در برابر رفلاکس در طول روز ترشح بزاق است. بزاق حاوی بی‌کربنات است که یک قلیاست و می‌تواند اسید معده را تا حدودی خنثی کند. در طول روز ترشح بزاق و بلع آن زیادتر است و به همین دلیل رفلاکس در طول روز کمتر می‌تواند آسیب‌‌رسان باشد. اگرچه در هر حال آزاردهنده خواهد بود. اما مشکل اصلی بیماران مبتلا به رفلاکس، شب‌ها اتفاق می‌افتد. زمانی که از حالت ایستاده به خوابیده قرار می‌گیرند و محتویات به آسانی به مری می‌آیند. هنگامی که بلع بسیار کمتر اتفاق می‌افتد و موقعی که بزاق کمتر ترشح می‌شود. شب‌ها رفلاکس آزاردهنده‌تر و آسیب‌رسان‌تر خواهد بود. به غیر از خوردن بعضی غذاهای محرک و اختلالات عصبی، بعضی شرایط طبیعی بدن هم می‌تواند موجب رفلاکس شود. حاملگی یکی از این شرایط است که در آن هم به علت افزایش هورمون‌ها اسفنک‌تر تحتانی مری، شل می‌شود و هم به‌خاطر وجود جنین فشار داخل شکمی افزایش می‌یابد.بعضی بیماری‌های عضلانی هم می‌توانند موجب به وجود آمدن رفلاکس شوند. ● علائم رفلاکس شایع‌ترین و اصلی‌ترین علامت این بیماری، سوزش سر دل است. درد سوزشی درست پشت جناغ که گاهی تا گردن هم تیر می‌کشد و ممکن است آنقدر شدید باشد که با درد قلبی اشتباه شود. ورود اسید معده به مری به غیر از اینکه به سلول‌های انتهای مری آسیب می‌رساند اعصاب آن ناحیه را هم مورد آسیب قرار می‌دهد. تحریک این اعصاب باعث درد می‌شود. درد در ابتدای مراحل بیماری به صورت یک سوزش مختصر است اما با افزایش التهاب و آسیب ماهیت تیر کشنده پیدا می‌کند. سوزش سردل که بیشتر بعد از خوردن غذا اتفاق بیفتد از علائم قطعی رفلاکس است اگرچه ممکن است در بعضی بیماری‌های دیگر هم وجود داشته باشد.سوزش سردل با درمان‌های موقت، ممکن است برای مدتی از بین برود اما دوباره بازمی‌گردد و تمامی زمانی که رفلاکس به‌طور اصولی درمان نشود آزارنده خواهد بود. علامت بعدی رفلاکس، خود بیماری است، یعنی بازگشت محتویات معده به مری، گاهی اوقات این بازگشت تا حلق و دهان هم ادامه پیدا می‌کند و فرد بیمار ناگهان و مدتی بعد از خوردن غذا با بازگشت مایع ترش و تلخ مزه‌ای که گاهی حاوی محتویات غذایی هم هست در دهان خود مواجه می‌شود. به این حالت رگورژیتاسیون می‌گویند. رگورژیتاسیون در مواقعی که فرد بلافاصله بعد از خوردن غذا دراز می‌کشد بیشتر اتفاق می‌افتد و ناراحت‌کننده‌تر است. بسته به فشار فضای شکمی، حجم مایع برگشت داده شده ممکن است کم یا زیاد باشد. این علامت اگرچه خیلی در بین بیماران شایع نیست اما می‌تواند یکی از خطرناک‌ترین علائم رفلاکس باشد. ورود این مواد از مری به داخل نای ممکن است باعث التهاب و عفونت نای و ریه یا حتی خفگی شود.به غیر از سوزش سردل و رگورژیتاسیون، علامت سوم رفلاکس، حالت تهوع است. این علامت در بین بیماران خیلی شایع نیست اما یکی از علت‌های حالت تهوع مداوم به‌خصوص بعد از خوردن غذا می‌تواند بیماری رفلاکس باشد. ● عوارض رفلاکس التهاب درون مری مزمن که بشود، زخم ایجاد می‌کند. ترک‌های ریز و خونریزی دهنده‌ای که به آندوسکوپی در انتهای مری دیده می‌شود، به‌خاطر رسیدن اثر اسید معده به عروق ریز دیواره مری هستند. زخم انتهای مری باعث وجود درد همیشگی در هنگام بلع و سوزش بیشتر سردل می‌شود. زخم‌ها که خوب شوند، اسکار یا جوشگاه به‌جا می‌گذارند که باعث می‌شوند بافت مری کشیده شود و مری در قسمت انتهایی تنگ‌تر شود. تنگ شدن مری هم باعث مشکل شدن بلع ورود در حین خوردن غذا می‌شود. سرفه مزمن و آسم هم از عوارض بعدی رفلاکس هستند. به غیر از اعصابی که به‌خاطر اسید معده حس درد را ایجاد می‌کنند، اعصابی هم هستند که با اعصاب دیافراگم مشترک‌اند و آسیب آنها باعث می‌شود بیمار دچار سرفه مزمن شود. سرفه‌های کوتاه خشک و دردناک در ناحیه سینه می‌تواند از عوارض رفلاکس باشد. به غیر از تحریک این اعصاب باعث تقلید علائم آسم هم می‌شود و در کسانی که آسم دارند حمله آسم را موجب می‌شود.رسیدن اسید معده به حلق و نای باعث التهاب این نواحی می‌شود و می‌تواند عوارضی مانند لارنژیت، التهاب حنجره، عفونت ریه، تغییر صدا و خشونت صدا و درد مزمن گوش را به دنبال داشته باشد.اما خطرناک‌ترین عارضه رفلاکس، مری بارت است. تحریک مداوم سلول‌ها، باعث تغییر شکل آنها می‌شود. التهاب مزمن زخم‌های مری آنها را به سلول‌های پیش سرطانی تبدیل می‌کند. سلول‌هایی که در صورت ادامه روند التهاب می‌توانند سرطانی شوند و سرطان مری را به وجود بیاورند. این عارضه، اصلی‌ترین و مهم‌ترین علتی است که باید مورد توجه بیمار و پزشک قرار بگیرد. درمان نکردن یک ترش کردن ساده ممکن است باعث سرطان شود. ● درمان رفلاکس اولین درمان پیشنهادی برای رفلاکس تغییر سبک زندگی است. نوع غذاها، زمان غذا خوردن، زمان خواب، نحوه خوابیدن، مقدار غذاخوردن و بقیه عادات مرتبط با غذا خوردن باید تغییر کنند. غذاهای محرک را خود بیمار به مرور زمان می‌تواند در رژیم غذایی‌اش مشخص کند، اما مواد حاوی کافئین، غذاهای پرچرب و ... در لیست همه بیماران مشترکند. بهتر است بین زمان غذاخوردن و خواب فاصله بیشتری گذاشت تا معده فرصت خالی شدن پیدا کند. بهتر است محل خواب یک زاویه ۳۰ درجه داشته باشد و سر بالاتر قرار بگیرد. با گذاشتن چیزی زیر پایه‌های تخت، استفاده از بالش اضافه و گذاشتن سر روی لبه تخت روش‌هایی هستند که می‌شود به وسیله آن تا حدودی جلوی رفلاکس شبانه را گرفت اما تنها تغییر سبک زندگی برای درمان این بیماری موثر نیست. درمان‌های دارویی ساده و موثری هستند که باید از آنها هم در کنار تغییر رژیم غذایی استفاده کرد. استفاده از داروهای مهارکننده پمپ پروتون مانند اومپرازول یا داروهای آنتی‌هیستامینی مثل رانیتیدین و فاموتیدین که ترشح اسید معده را مهار می‌کنند می‌تواند در همان روزهای نخست علائمی مثل سوزش سر دل و حالت تهوع را برطرف کند. داروهای آنتاسید که وظیفه خنثی کردن اسید معده را برعهده دارند از عوارض رگورژیتاسیون جلوگیری می‌کنند. تمام این داروها باید به وسیله پزشک تجویز شوند و تجویز آنها البته بعد از تشخیص بیماری امکانپذیر است. پزشک با توجه به علائم بیماری که تا اندازه زیادی تشخیصی هستند و اغلب انجام اندوسکوپی برای تشخیص قطعی و تعیین میزان آسیب برای بیمار رفلاکس را تشخیص می‌دهد، گاهی ممکن است در صورت مزمن بودن زخم‌ها از آنها بیوپسی هم تعیین شود. تست PH مری و کنترل ۲۴ ساعته آن برای تعیین قطعی رفلاکس هم می‌تواند توسط پزشک درخواست شود. با پیشرفت عوارض گاهی پزشک مجبور است جراحی و ترمیم مری را هم برای بیمار تجویز کند.ترش کردن، باوجود اینکه یک بیماری ساده است و درمان ساده‌ای هم دارد، اما ممکن است بیمار مجبور باشد در طولانی مدت و گاهی تا آخر عمر درمان‌های این بیماری را انجام دهد. در خیلی از این موارد رفلاکس دلیلی غیر از سبک‌ زندگی و غالبا دلیلی عصبی دارد که ممکن است با برطرف شدن آن اوضاع هم کمی بهتر شود. ● اینها را یادتان باشد تا ترش نکنید قهوه، الکل، نوشیدنی‌های دارای کافئین (مثل بعضی نوشابه‌ها) و غذاهای حاوی ویتامین C، میزان ترشح اسید معده را افزایش می‌دهند. خوردن این نوع مواد غذایی قبل از زمان خواب، باعث می‌شود رفلاکس بیشتر اتفاق بیفتد و آسیب بیشتری هم برساند. قهوه و الکل هم علاوه بر این، باعث شل‌شدن اسفنکتر تحتانی می‌شوند. غذاهایی که چربی زیادی دارند هم باعث دیرتر تخلیه‌شدن معده می‌شوند که شانس رفلاکس را افزایش می‌دهد و هم چربی خود از مواد شل‌کننده اسفنکتر مری محسوب می‌شود. خوابیدن زودتر از ۲ تا ۳ ساعت بعد از غذاخوردن می‌تواند شانس رفلاکس را بیشتر کند. غذاهای معمولی هم اگر در حجم زیاد خورده شوند، می‌توانند باعث سرریزشدن معده به مری شوند. پربودن معده هنگام حرکات دودی و گوارشی آن باعث فشار به اسفنکتر تحتانی مری و رفلاکس می‌شود. نوشیدنی‌های گازدار باعث رفلاکس می‌شوند. آنها را از رژیم غذایی‌تان حذف کنید یا حداقل قبل از خواب (موقع شام) ننوشید. شکلات، نعناع، آدامس‌های نعنایی، میوه‌هایی مثل پرتقال، لیمو و سیب‌زمینی باعث تشدید رفلاکس می‌شوند. آدامس‌های غیرنعنایی به‌خاطر اینکه باعث افزایش ترشح بزاق می‌شوند، به نفع درمان رفلاکس هستند. یادتان هست که گفتیم بزاق، اثر حفاظتی در برابر اسید معده دارد. غذاهای نفاخ (نفخ‌زا) مثل کلم، پیاز، کلم بروکلی، اسفناج و بعضی حبوبات به‌علت افزایش فشار معده باعث شل‌شدن اسفنکتر و رفلاکس می‌شوند. اگر رفلاکس دارید، قبل از خوابیدن شیر نخورید. شیر حاوی کلسیم و چربی فراوانی است که هر دو باعث رفلاکس می‌شوند. حرص نخورید، سیگار نکشید، موقع غذاخوردن حرف نزنید و موقع غذا، آب زیاد ننوشید. همه اینها باعث رفلاکس می‌شوند.