از خواف گفتم دردی اندر سینه افتاد دردی به دل از ماتمی دیرینه افتاد
دردی که گر پنهان کنم خونم بریزد گر در قلم افتد به کاغذ در ستیزد
مجتبی کاشانی
چکیده : این مقاله در نظر دارد رویکرد فرهنگی شهرستان فعلی خواف با تکیه بیشتر بر سه دوره شکوفایی خواف در عصر غزنویان و دوره تیموریان و در زمان معاصر به طور اختصار و توجه بیشتر به میراث های ماندگار را بررسی و یادآوری نماید. کلید واژه ها: غزنویان، تیموریان، آثار باستانی، خواف، زوزن، فرهنگ، ادبیات، شاعر، نویسنده، کتاب، دوره تاریخی. طرح مسئله : رشد و توسعه ی هر منطقه علاوه بر عوامل طبیعی و مادی به عوامل انسانی و فکری آن منطقه ارتباط دارد. برای اینکه به اهمیت، قدمت و پیشرفت فرهنگی یک منطقه پی ببریم، نباید تنها وضعیت فرهنگی فعلی آن منطقه را ملاک قرار دهیم، بلکه باید حداقل قرن ها به عقب برگردیم و با ترسیم دورنمای فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی آن با ملاک های مشخص چون علما، آثار و تالیفات و رجال برجسته سیاسی ، فرهنگی و موسسات علمی آن سامان در گذشته و حال که هر کدام معرف وضعیت روشن فرهنگی آن منطقه است ، ارزیابی نماییم از این رو شناخت هر چه بیشتر منطقه، برای رشد و توسعه مجدد اجتناب ناپذیر است. هدف: شناخت مردان بزرگ، میراث های ماندگار و فرهنگ خواف در سه دوره غزنویان، تیموریان و معاصر جهت استمرار توسعه مجدد. روش تحقیق: این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای ـ اسنادی و بررسی اسناد، آثار و شواهد مادی و معنوی و تحلیل مطالعات و مشاهدات نگارنده تهیه شده است. وضعیت فرهنگی خواف قبل از اسلام: هر چند از دوره ی قبل از اسلام آثار مکتوبی در دست نیست که بتوانیم بدان منابع اشاره نماییم، ولی در اینکه در عصر اشکانیان و ساسانیان، خواف و زوزن از ولایات مهم نیشابور، ابرشهر و از شهر های مهم خراسان بزرگ بوده است، تردیدی نیست. وجود آتشکده هایی که در این منطقه یاقوت حموی بدان اشاره کرده است از جمله خرگرد، زوزن، سیجاوند و سنگان که از مراکز زردشتی بودند، عبور یک شاخه از جاده ابریشم که از طریق هرات وارد ایران شده و اتصال راه زوزن به گرگان و نیز تپه سیاه زوزن و تپه بیاس آباد که به نظر باستان شناسان از هزاره ی قبل از میلاد مسیح است، همه نشانه ای از عظمت فرهنگی این حوزه قبل از اسلام می باشد. خواف در قرون اولیه اسلام خواف سابقه ی چند هزار ساله دارد . در زمان حضرت عمر(رضی الله عنه) به دست احنف بن قیس(رضی الله عنه) به طور صلح آمیز و برای دومین بار در زمان حضرت عثمان(رضی الله عنه) به دست عبدالله بن عامر(رضی الله عنه) فتح شد. در نیمه اول قرن دوم هجری در زمان ابومسلم خراسانی، به آفرید خوافی دعوای پیامبری نموده و دینی خود ساخته آورد، تلفیقی از دین زرتشت و اسلام که بینابین اسلام و زردشت بوده و با این کار خود باعث شده پیروان زیادی پیدا نماید و تا چندین قرن مذهب وی پیروانی داشته است و ازآنجایی که این دین نزدیکی بیشتری با اسلام داشته مردم این خطه را به اسلام نزدیک تر نموده تا کم کم به اسلام مشرف شدند و چنانچه در تاریخ آمده سرانجام خود وی نیز قبل از اینکه به دست ابومسلم کشته شود مسلمان شده و اقرار به دین اسلام می نماید اگر چه با این وجود نیز در نیشابور کشته می شود. خوافیان در عصر غزنویان خواف در دوران سلسله غزنویان به عظمت با شکوهی دست می یابد و سراسر ایران به دست دولت مردان خوافی از جمله بو نصر مشکان دبیر دیوان رسائل و محرم اسرار سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی و بوسهل زوزنی وزیر توانای سلطان مسعود غزنوی که در عهد غزنویان تمام امور مملکت در اختیار آنان قرار داشت و دانشمندانی چون ابوالمظفر خوافی همدرس امام غزالی استاد و سخنورنامی و شاگرد و جانشین امام الحرمین جوینی و قاضی توس سرآمد هم عصران و در مناظره و مباحث بی نظیر بوده که وی را استاد العالم گفته اند و عبدالکافی زوزنی خوافی معلم و مربی فرزندان سلطان محمود . همه در دوره ی سلسله غزنوی بوده اند . دانشمندان خوافی خواف در گذشته منطقه وسیع ومهمی بوده که شهرستان های تربت حیدریه و رشتخوار امروزی جزو آن بوده اند. این منطقه شهرهای مهمی داشته که برخی از آن ها اکنون یا ویران شده یا تا درجه روستا تنزل پیدا کرده اند مانند جیزد که بر اثر یک زلزله قوی درسال737 هـ ق تبدیل به ویرانه شده و نزدیک به سی هزار نفر در زیر ویرانه های آن مدفون گردیده اند . ویرانه های این شهر اکنون در نزدیک روستای مهدی آباد از شهرستان رشتخوار موجود می باشد . شهر های دیگر این منطقه رود، خرگرد، زوزن، سنگان، سیجاوند و لاز (لاج) بوده است. مردم این منطقه اکثرشان پاک دین و اهل سنت بوده و هستند . دانشمندان بزرگی در دل این سرزمین پرورش یافته اند از آن جمله سلسله پادشاهان مظفر که اغلب آنها چون شاه شجاع و شاه منصور ادیب و شاعر بوده که ممدوحان حافظ شیرازی هستند و حافظ آنان را مدحهای زیبایی گفته است. دیگرشیخ الاسلام شاه سنجان خوافی عارف و شاعر قرن ششم که رباعیات وی چون رباعیات حکیم عمرخیام و شیخ العالم سیف الدین باخرزی است. دوم حافظ ابروی خوافی مورخ و جغرافی دان اسلام درقرن نهم که یکی از سه جغرافی دان بزرگ عالم اسلام بوده، دیگری یاقوت حموی در قرن هفتم نویسنده «معجم البلدان» وسه دیگرحمد الله مستوفی در قرن هشتم مؤلف «نزهه القلوب» و«تاریخ گزیده» هستند و نیز مجد خوافی که کتاب «روضه خلد» وی تالی گلستان سعدی است که خود مجد درباره اش چنین گفته: روضه خلد مجد خوافی بین که از او هر ورق گلستانی است. و چهارم زین الدین خوافی که عارف وارسته و در ردیف عطار و سنایی و مولوی می باشد و بنیان گذار طریقه زینیه در تصوف و عرفان است. پنجم شیخ صوفی برآبادی که دیوان غزلیات او به سعی و کوشش مرحوم عبدالله مشهور رودی شهردار اسبق خواف چاپ و منتشر شده و اخیراً آقای پرنده دوباره تصحیح آن را به انجام رسانیده است. ششم علامه سراج الدین سجاوندی که کتاب «السراجی فی المیراث» او در تمام کشور های مسلمان چاپ شده و در دانشگاه های اسلامی تدریس می شود و نیز ریاضی دان بزرگ بوده که کتاب «التجنیس فی الحساب » و «رساله فی الجبر و المقابله» را در دانش ریاضی نگاشته است . دیگر علامه محمد بن طیفور سجاوندی که کتاب «الوقف و الابتدا» و نیز تفسیری بر قرآن نوشته و نخستین کسی است که نشانه های سجاوندی (علایم نگارشی) را اختراع و در قرآن به کار برده است. دیگر قاضی امام حسین ابن احمد زوزنی از پیشوایان نحو و لغت و علوم عربی است که در سال 486 ق وفات یافته و نویسنده کتاب المصادر است که چاپ و منتشر شده و «شرح معلقات سبع» که در لبنان و قاهره به طبع رسیده و کتابهای زیاد دیگری را نیز نوشته و تصنیف کرده است. دیگر شاهنواز خان خوافی صاحب کتابهای ارزشمند «مآثرالامرا» و «بهارستان سخن» که در شمار سیاست مداران و بزرگان خواف در دیار هند به شمار می آمده و مناصب مهمی در دربار ایلخانان هندی بر عهده داشته است. فرد دیگر محمد هاشم خوافی خان مورخ بزرگی که اصالتاً خوافی و در هندوستان زاده و زندگی کرده که کتاب مهم «منتخب اللباب» را در سه مجلد نوشته که این کتاب آنقدر با سبک زیبا، دقت نظر و آکنده از انصاف نگارش یافته که مستشرقین غربی را به حیرت واداشته است و هنوز مهم ترین تاریخی است که درباره هندوستان به نگارش درآمده است . وی مسلمانی متعصب و شیفته شاه جهان و اورنگ زیب ازشاهان بزرگ و اسلام دوست هندوستان بوده است. و دیگر امام المعظم مولانا نظام الدین مژن آبادی مشهور به پیر تسلیم که به خاطر حفظ مردم هرات و رفع محاصره خود شخصاً نزد جماعت غزان رفت که در سال 737 وی را شهید کردند و در این باره گفت: یک کس فدای شهری شود اولی که شهری فدای یک کس. رجال سیاسی و دولت مردان خوافی در عصر تیموریان نوبت دوم شکوفایی واوج عظمت بعدی خواف و رجال خوافی دوران حکومت تیموریان در هرات است که مدتها سراسر ایران به دست توانای خوافیان اداره می شده است . از این خطه بالاخص دراین دوره رجال سیاسی و دولت مردان بزرگی نیز برخاسته؛ از آن جمله غیاث الدین پیر احمد خوافی که بیش از سی سال وزیر شاهرخ تیموری بوده است و تمام سرزمین ایران به دست توانای این وزیردانشمند اداره می شده است. برخی از آثاری که از این رادمرد بزرگ باقی مانده و زیر نظر او ساخته شده عبارتست از: مسجد گوهرشاد در مشهد مقدس، مسجد جامع هرات و مدرسه غیاثیه خرگرد خواف. وزیر دیگر خواجه نظام الملک خوافی که وزیر بزرگ و دانشمند سلطان حسین بایقرا که سیف الدین عقیلی کتاب «آثارالوزرا»ی خود را به نام وی نوشته و به او تقدیم نموده است و سدّ تاریخی سلامه به کوشش و سعی آن وزیر بزرگ ساخته شده است. یکی دیگر از وزراء خواف فصیح الدین خوافی است که کتاب عظیم مجمل فصیحی از تصنیفات گران سنگ آن مورخ و دانشمند بزرگ است . و دیگر خواجه مجد الدین خوافی وزیر دیگر سلطان حسین بایقرا که بسیارمشهور و در علوم نجومی و هیات و ادبیات فارسی و عربی استاد بوده است. معماران و هنرمندان بزرگ خواف در عرصه هنر و معماری نیز از خطه خواف مهندسین و معماران بزرگی به منصّه ظهور رسیده اند، از جمله استاد قوام الدین شیرازی سازنده مسجد عظیم گوهرشاد مشهد مقدس و برادرش استاد غیاث الدین شیرازی که مهندسی و معماری مدرسه غیاثیه خرگرد به دست توانای این دو برادر به انجام رسبده است . دیگر رشید خوافی از خطاطان و خوشنویسان قرن هفتم هجری که در این هنر سرآمد اقران خویش بوده و اولین نسخه خطی کتاب تاریخ جهانگشای جوینی را در مدت هشت سال تمام به خط نسخ زیبا نوشته که هم اکنون به عنوان کاملترین ، صحیح ترین و قدیمی ترین نسخه تاریخ جهانگشای جوینی در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می شود . دوم مولانا شهاب الدین خوافی منشی، از دانشمندان و مورخین قرن نهم و دهم در فن نویسندگی ، یگانه و کم نظیر عصر خود و نویسنده «منشاءالانشاء» بوده که به خط تعلیق خود مولف در مجلس سنای سابق موجود است. آغاز تجدید حیات مجدد خواف و معاصران صاحب اثر یا آثار خوافی از سال 1390 ه . ق که حوزه علمیه احناف خواف به دست توانای مرحوم مولانا شمس الدین مطهری (رح) بنیان گذاری و این عالم ربابی وارد شاهرگ حیات خوافیان می شود این خطه رو به حیات مجدد نهاده، می رود که انشاءالله جایگاه شایسته و مفقوده خود را از نو پیدا نماید. معاصران امروز خواف که صاحب اثر یا آثاری هستند عبارتند از: 1- آقای ابراهیم زنگنه رئیس آموزش و پرورش اسبق شهرستان خواف و بنیان گذار معاصر خواف شناسی که کتابهای« تاریخ رجال شرق خراسان» ، جلد اول و دوم و«سیمای هزار ساله خواف» را نوشته است. 2- خواجه عبدالکریم احراری رودی دبیر محترم خوافی نویسنده کتاب ارزشمند کتاب «خواف در گذر تاریخ». 3- محمد رضا توکلی کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی گردآورنده ی کتاب های «مناقب خلفای راشدین از زبان شعرای دین» و «مناقب اهل بیت رسول از کتب اهل سنت فحول». 4- مرحوم مولانا شمس الدین مطهری نویسنده رساله «احکام شیرخوارگی» و بنیان گذار علم و علما و حوزه علمیه احناف در دوره جدید خواف که به حق نگین معنوی این خطه به حساب می آید. 5- مرحوم مولانا غلام احمد موحدی و مولانا حفیظ الله طاهری فر مدرسان حوزه، نویسنده کتاب «خلاصه المسائل» در زمینه احکام و مسائل فقهی اهل سنت. 6- مولوی جواد عصار مترجم کتاب ارزشمند مختصری از احکام فردی ، سیاسی و اجتماعی انسان از دیدگاه اهل سنت. (زیر چاپ) 7- مختار مالداری دبیر و صاحب دیوان اشعار« فریاد آسباد». 8- خانم زهرا خوشامن کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی سراینده کتاب «حدیث باد» 9- خانم سمیه اسکندری فر مترجم کتاب هایی در زمینه اسلامی. 10- دکتر ابراهیم ساعدی نویسنده و مترجم کتابهای زیادی پیرامون مسائل اسلامی و نیز برای کودکان اشعار زیادی سروده است. 11- دکتر عبدالواحد عیدخانی نویسنده و سراینده کتابهایی برای کودکان. 12- آقای عبدالرحمان خجسته سراینده کتاب «رد نگاه». 13- آقای احمد غفاری گوینده کتاب «رویای سپید». آثار تاریخی و توریستی خواف این خطه آثار تاریخی و توریستی فراوانی را در سینه خود جای داده است . در خواف تا سال 1384 ، 64 اثرمورد ثبت فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته در حالی که در برخی استانهای ایران مانند هرمزگان 115 اثر و در بوشهر در کل استان 122 اثر تا این تاریخ به ثبت رسیده است. در این جا به معرفی چند اثر که مهمتر جلوه می کند اشاره می شود: 1- مدرسه غیاثیه خرگرد خواف از بناهای چهار ایوانی دوره ی تیموری است که به دستور خواجه غیاث الدین پیراحمد خوافی وزیر شاهرخ میرزا تیموری ساخته شده و کارش در سال 848 هـ ق به پایان رسیده است واز این نظر به نام غیاثیه مشهور می باشد. معماری آن را ابتدا استاد قوام الدین شیرازی سازنده مسجد گوهرشاد به عهده داشت و متاسفانه در میانه انجام کار در همان خرگرد درگذشت و برادرش خواجه غیاث الدین شیرازی کارش را به پایان رسانید. از ویژگی های معماری این بنا این است که تزئینات کاشیکاری ساختمان در رویه ی دیوارهای خارجی و داخلی بنا صورت گرفته و زیبایی خاصی به آن داده است. بر روی ایوان ورودی بزرگ از داخل سوره ی «انا فتحنا» و ایوان روبروی آن سوره ی «الرحمن» ، در ایوان سمت راست سوره ی «قیامه» و در ایوان شرقی سوره ی «دهر» با کاشیهای زیبا و خط ثلث کتیبه شده است. از دیرباز اکثر دولت مردان ایران زمین از این مدرسه بازدید کرده اند. محمد رضا شاه پهلوی، بنی صدر نخستین رئیس جمهور انقلاب اسلامی، آیت الله رفسنجانی، آقای مهاجرانی وزیر فرهنگ دوست وزارت ارشاد آقای خاتمی از بازدیدکنندگان آن بوده و آقای مهاجرانی آن را نگین گنجینه های ایران نامیده است. این بنای باشکوه از بهترین دانشگاه های اسلامی آن زمان بوده و هنوز هم چنان بی نظیر پابرجا مانده که در هیچ کجای عالم مدرسه ای با این شکوه و زیبایی باقی نمانده است و مستشرقین زیادی مانند آندره گدار فرانسوی توضیحات مفصلی درباره آن نگاشته اند . این بنا به شماره 126 ثبت فهرست آثار ملی کشور گردیده است. 2- کوشک و باغ سلامی بنای تاریخی و باستانی زیبایی است که چون نگینی بر پهندشت زیبای خواف در شهر سلامی می درخشد و آثار حیات سیاسی منطقه خواف در گذشته های بسیار دور را به نسل حاضر و سیاحان داخلی و خارجی اطلاع می دهد و از افتخارات سازنده این دیار به شمار می آید . آنچه مسلم است این بنا در حدود هشتصد سال پیش وجود داشته که ملک قوام الدین ملک زوزن آن را در سال 607 ه.ق تعمیر کرده است. و در سال 1330 شمسی مرحوم محمد قریشی آن را به پایان رسانده است. 3- مسجد ملک زوزن یکی دیگر از آثار معظم خراسان که از حدود هشتصد سال پیش تا کنون به صورت نیمه ویران چون کوهی عظیم خودنمایی می کند از مساجد دو ایوانی عهد خوارزمشاهیان است که ملک قوام الدین زوزنی کارش را بر روی بقایای مساجد قبلی از سال 600 هـ ق آغاز و در سال 616 هـ ق تقریبا به پایان برده است . این اثر یکی از قدیمی ترین بناهایی است که بر تارک کویر خواف سر به آسمان کشیده است . این بنا به علت یورش مغول و وفات ملک قوام الدین بانی مسجد هرگز به اتمام نرسیده است اگر چه قابل استفاده بوده و سالها در رونق کامل قرار داشته است. شمار ثبت آن در فهرست آثار ملی 340 می باشد. 4- محراب مسجد زوزن، در ضلع شمالی مسجد ملک زوزن محرابی بسیار باارزش وجود دارد که در سالهای اخیر در اثر کاوش پژوهشگران میراث فرهنگی از دل خاک بیرون آمده و خارج از محدوده مسجد فعلی است و احیانا متعلق به مسجد دیگری بوده. این محراب زیبا که شاید قدیمی ترین اثر باارزش این منطقه باشد مربوط به قرن سوم و چهارم و اولین اثر گچ و رنگ در ایران زمین است. 5- مدرسه نظامیه خرگرد خواف که از بناهای خواجه نظام الملک طوسی وزیر بی همتای ملکشاه سلجوقی بوده. این خواجه سیاست مدار و دانش دوست در دوران سی ساله وزارت خود دانشگاه های عظیمی در شهر های بزرگ اسلامی مانند بغداد، بصره، مرو، بلخ، هرات، نیشابور، اصفهان و خرگرد خواف تاسیس کرده که در همه ی این مدارس علوم عالیه تدریس می شده است و افرادی چون امام غزالی و سعدی شیرازی از پرورش یافته گان این نظامیه ها اند . از نظامیه خرگرد علمای زیاد و برجسته ای بر خاسته اند که از آن جمله مولانا عبدالرحمان جامی (م 898) خاتم شعراء و اندیشمند و عارف بزرگ سده نهم هجری و از تحصیل کردگان این حوزه بوده است. باقی مانده های اندکی از این نظامیه در خرگرد جنب مسجد جامع کنونی اهل سنت خرگرد باقی مانده و کتیبه های آن به دستور میسیوگدار به موزه ایران باستان به تهران منتقل گردیده و اکنون در میان آثار این موزه چون نگینی می درخشد. آقای لباف کارشناس آثار باستانی به نگارنده گفت: از علمای اهل سنت درخواست دارم اجازه دهند در این مکان تحقیق به عمل آمده تا ارکان این مدرسه و طرح آن از نو تعمیر و در معرض تحقیق و دید علاقه مندان قرار گیرد . شیلااس بلر بر این باور است که، در ایران بزرگ تنها سه نمونه از مدارس قبل از مغول موجود است که هویت آنها مشخص نیست، یکی از آنها بنای چهارایوانه ی سلجوقی بوده که خرابه های آن در شهر ری در مجاورت تهران حفاری شده و دومین نمونه، بقایای بر جای مانده از یک بنای خشتی در خرگرد خواف و دیگر در شمال غربی افغانستان است. شماره ثبت نظامیه خرگرد در فهرست آثار ملی125 است. 6- مساجد تاریخی سنگان پایین خواف. سنگان دارای دو مسجد تاریخی و قدیمی است که تاکنون سه نفر از مستشرفان اروپایی به نامهای دونالد ویلر، کاپیتان کریستی و ریزی از آنها دیدن کرده اند . مسجد گنبد در بین سالهای 500 تا 535 هـ ق به دست تاج الدین ابوالفضل نصر بن طاهر صفاری ساخته شده است که بین سالهای 482 تا 559 از طرف سلجوقیان در سیستان حکومت داشته است و دومی مسجد جامع سنگان که اگر چه در خصوص تاریخ ساخت بنا هیچ کتیبه یا مدرکی پیدا نشده ولی به نظر می رسد بنای اولیه آن متعلق به دوران خوارزمشاهیان باشد و بلکه آقای خسروی - نویسنده کتاب جغرافیای تاریخ ولایت زاوه- قدمت بنا را تا اواخر عهد سلجوقیان بالا می برد ولی دایره المعارف مساجد تاریخی خراسان قدمت آن را با توجه به نقشه دو ایوانه و تزئینات آجر کاری متعلق به دوره خوارزمشاهیان می داند. شمار ثبت مسجدگنبد 360 است. 7- باغ زیبای مزار حافظ ابرو و مسجد عثمان ذی النورین که در دوره ی تیموری و صفوی و بعد از آن ساخته و تکمیل شده است باغی باصفا که حافظیه شیراز را بیاد می آورد. صاحبان این هر دو آرامگاه، حافظ قرآن و هر دوی آنان شهرت حافظ را با خود داشته اند. آرامگاه خواجه میر احمد خوافی برادر غیاث الدین پیراحمد خوافی نیز در این مکان قرار دارد. 8- مسجد جامع تاریخی و قدیمی خواف در شهر فعلی خواف که در حال حاضر نماز جمعه باشکوه اهل سنت در آن برگزار می شود. شبستان بزرگ دیگری در بین سالهای 45 – 50 در کنار آن احداث شده و بعد چند مرتبه توسعه یافته و مجالس بزرگ خواف نیز در آنجا برگزار می شود. به احتمال قوی این مسجد در حدود سال 869 به دستور مجد الدین مجد خوافی وزیر سلطان حسین بایقرا ساخته شده و نیز دارای منبر چوبی ارزشمندی است که به طور استادانه کنده کاری و توسط استاد صدرالدین سنجاوی در سال 908 هـ ق ساخته و هنوز پابرجا است. شمار ثبت 1927. 9- حوزه ی علمیه احناف خواف که درسال 1390هـ ق به همت شکست ناپذیر مرحوم مولانا شمس الدین مطهری (رح) درجنب مسجد بلال تأسیس ودرسال 1358ش به محل فعلی منتقل گردیده در حال حاضر بیشتر از پانصد نفرطلبه ی مرد وزن و بیش از 30 نفر مدرس دراین مرکز بزرگ اسلامی با سرپرستی مولانا حبیب الرحمان مطهری خلف صالح مولانا شمس الدین مطهری مشغول تدریس وتحصیل هستند، دیگر حوزه علمیه دارالعلوم اسلامی خلیل آبادکه توسط مولانا نورالله فرقانی تأسیس وروز به روز بر موقعیت واهمیت آن افزوده می شود. سه دیگر حوزه علمیه نشتیفان که به وسیله مولانا حفیظ الله طاهری قبلاً دروسط شهر نشتیفان در سال 1350 بنیان گذاشته شده ودر سال 1370 به محل فعلی که محیط بسیار وسیع وزیبا وباصفایی است نقل مکان نموده است . چهارم حوزه علمیه خادم القرآن سنگان که به دست مولانا شیر محمد مقیمی تأسیس و در حال حاضر به سرپرستی مولانا حبیب الله طاهری امام جمعه سنگان اداره می شود. 10- بند سلامی در فاصله 7 کیلومتری شمال شرقی شهر سلامی از شهرستان خواف که ارتفاع آن حدود 24 متر و سطح دریاچه 50 هکتار زمین را می پوشاند و عمق آب به 18 متر می رسد . و در حال حاضر گنجایش سد بین 4 تا 6 میلیون متر مکعب برآورد می شود. این سد عظیم به دست خواجه نظام الملک خوافی وزیر سلطان حسین بایقرا در اوایل قرن نهم احداث شده وافراد زیادی از جمله کلنل ادوارد ییت انگلیسی صد و اندی سال قبل از آن بازدید کرده توضیحات مفصلی درباره آن نوشته اند. شماره ثبت 2454. 11- مسجد وآرامگاه قطب الدین شکربار که بنای آن از صدر اسلام تا دوران صفویه ساخته شده است و نیز آرامگاه علامه محمد بن طیفور سجاوندی و علامه سراج الدین سجاوندی که هر سه در روستای تاریخی سیجاوند قرار دارند. 12- مسجد رباط زیارت در بخش بالا خواف در نزدیکی روستای فدک که در دوره غزنویان ساخته شده و شاید - بعد از محراب مسجد ملک زوزن- قدیمی ترین بنایی باشد که در خواف وجود دارد و کتیبه های زیبایی به خط کوفی هنوز بر دیوار های این بنا خودنمایی می کند و بنده از آقای رجبعلی لباف شنیدم که اهمیت آن از نظر کم نظیری و قدمت، از مسجد جامع زوزن و مدرسه غیاثیه خرگرد بیشتر است و تنها یک نمونه از این نوع مساجد در افغانستان وجود دارد. 13- مسجد جامع شیخ زین الدین نشتیفان که در قرن نهم دوره تیموری ساخته شده و هنوز زیبایی و عظمت خود را از دست نداده است و نماز جمعه و مراسم بزرگ نشتیفان در شبستان جدیدی که در کنار آن ساخته شده برگزار می شود . 14-آسیاب بادی های بی نظیر نشتیفان که شهرت جهانی دارد و هنوز قابل استفاده است و در دوره صفویه ساخته شده است. 15- مزار ملک خواف در نیازآباد، خواجه مجدالدین محمد خوافی یکی از ملوک مقتدر خواف در نیمه اول قرن هشتم بوده که در امور سپاهیگری و نظامی از یگانگان عصر خویش به شمار می رفته و از دست نشاندگان ملوک کرت که در هرات سلطنت داشته بوده و چون مرد نظامی کم نظیر و حاکم مقتدری بوده قصد تمرد از ملک غیاث الدین کرت را در سر می پرورانده است. مزار خواجه مجد خوافی (ماضی) بنایی آجری و بلندی است که دارای پلان چهار ایوانی است، این بنا به اعتبار گنبد بلند و طاقهای رفیع و نحوۀ پوشش سقف، متعلق به قرن نهم هجری می باشد. 16- دیگر آثار متفرقه مهم شهرستان شامل قلعه بزه (ازقرن هشتم) نزدیک روستای خیرآباد، قلعه بندیوان که در در 12 کیلومتری روستای بندیوان در میا واقع شده است، مسجد قدیمی نصرآباد که در دوره ی قاجاریه ساخته شده، یخدان قدیمی، طبیعی ومخروطی شکل زیبای خواف ساخته ی دوره ی قاجاریه روبروی مسجد حضرت رقیه بنت رسول الله (ص)، مسجد بلال خواف دوره ی قاجاریه ، مزار پیر احمد خوافی و مرحوم مولانا شمس الدین مطهری دوره ی قاجاریه، مسجد حضرت خطیب ساخته شده در قرن 11و12 و تکمیل شده در دوره ی حاضر، حوض انبار آقا حسین دوره ی قاجاریه، مزار رکن الدین محمود سنگانی (شاه سنجان خوافی) قاجاریه در شهر سنگان ، مزار میرقوام الدین شیرازی قرن 9 تا 10 در روستای خرگرد روبروی مدرسه غیاثیه که بقعه ی زیبایی نیز روی آن در حال ساخت است و قلعه دختر چشمه قلعه که از دوره ی ایلخانی در روستای جهان آباد زوزن باقی مانده است که همه این بناهای تاریخی ذوق و فرهنگ خوافی را در این خطه به نمایش می گذارد. 17- آثار طبیعی و دیدنی این سرزمین نیزعبارتست از: آبشارزیبای روستای رزداب ، روستای قدیمی و تاریخی نیازآباد ، روستای خواجه ورو در دامنه کوه آن، پارک وحدت و پارک جنگلی خواف، دامنه کوه خواجه یار، مصلای بزرگ خواف، مسجد هنرمندانه تازه تأسیس محمد رسول الله (صلی الله علیه و سلم)، مسجد النبی زیبای خواف، سد بزرگ تازه تأسیس روستای سده، کارخانه سیمان مجد خواف، معدن سنگ آهن سنگان، خانه حاجی خیرالله شیرخانی، مزار تازه تأسیس میر قوام الدین شیرازی در روستای خرگرد روبروی مدرسه غیاثیه، دانشگاه جدید التأسیس پیام نور خواف در کنار بیمارستان 96 تخت خوابه، و ایستگاه زیبای راه آهن خواف و سرانجام مزار خواجه یار که در دوره ی قاجاریه در دامنه و منظره ی زیبای کوه خواجه یار ساخته شده که در نظر است ان شاءالله به پارکی عظیم و زیبا تبدیل گردد. شهرهای جدید خواف: شهرهای خواف در سه دوره قبل از اسلام، اسلامی و جدید قابل تقسیم بندی است. شهر های جدید بر مدار شهر های قدیم در پی رویدادها و حوادث طبیعی و اجتماعی علاوه بر شهر «رود خواف» که مرکز شهرستان خواف است شامل چهار شهر سنگان، نشتیفان، سلامی و قاسم آباد است که با فراهم آمدن زیرساخت های جدید چشم انداز توسعه درخشانی برای آنها تصور می شود. این شهر ها بر محور همان آثار تاریخی و با حداقل امکانات زیر ساختی باقیمانده از دوران قدیم، توانسته اند تا دوران اخیر به حیات خود ادامه دهند. در دو دهه 65 تا 85 تحولات ناشی از فرایند توسعه در شرق ایران نضج گرفته و عوامل انحطاط شهرهای قدیم رفع شده است. برخی از سکونت گاه هایی که از دوران باستان تا اواسط قرن هفتم هجری قمری شهرهایی معروف بوده و بعد از آن در سیر نزولی و افول خود به عنوان روستاهای مرکزی یا روستا شهر تاکنون به حیات خود تداوم بخشیده اند به دلیل ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مجدداً به شهرهای کوچک و نوپایی تبدیل شده اند.دولت ایران طبق قانون، موجودیت شهری آنها را به رسمیت شناخته و با مشارکت مردم نهاد شهرداری را در آنها دایر کرده است. در سال 1249 ق پس از جنگ هرات خراسان به دو قسمت تجزیه شد، قسمتی در شرق هریرود ضمیمه افغانستان و قسمتی دیگر که خواف در آن قرار داشت جزو ایران باقی ماند. در نتیجه سرزمینی که قرن ها پر رفت و آمد ترین چهار راه جهان بود تبدیل به بن بست گردید. علاوه بر مسایل ژئوپولتیکی، تحولات صنعتی به ویژه استفاده بیشتر از راه های دریای و کم اهمیت شدن راه های زمینی موجب گردید که خراسان و خواف در دو قرن اخیر در خور عظمت گذشته خویش توسعه نیابد و شهر های آن کم رونق گردد ولی در عین حال باقی بماند. اما تحولات بین المللی و ملی در دو دهه گذشته به ویژه سقوط اتحاد جماهیر شوروی و حاکمیت دولت جدید در افغانستان و اتخاذ برخی از اقدامات و طرح های استراتژیک در شرق ایران موجب شد تا در دهه اخیر 77-87 تعدادی از طرح ها و پروژه های زیر بنایی و مهم توسط دولت جمهوری اسلامی در این منطقه اجرا شود که شامل شبکه های راه و راه آهن، شبکه های انرژی صنعتی، منابع آب، شبکه های ارتباطات و مخابرات، امنیت و تبادلات مرزی، سرمایه گذاری ملی و بین المللی (مانند تجهیز معدن سنگ آهن سنگان و شرکت سیمان مجد خواف و غیره) زمینه مناسبی را برای توسعه شهر ها و روستاها در دوران جدید فراهم آورد. در حال حاضر روستا های چمن آباد، سلمان خلیل آباد، سده، لاج (که به تازگی جزئی از شهر خواف شده است)، خرگرد، مهرآباد، برآباد، زوزن، نیازآباد، مژن آباد و بهدادین روستاهای مهم تر این شهرستان هستند که از رونق بیشتری برخوردارند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر