ایران شناسی و ایران گردی

فصل ۹

استان مازندران

استان مازندران با ۲۴۰۹۱ کیلو متر مربع مساحت و ۲۶۰۲۰۰۸ نفر جمعیت از استان‌های سرسبز شمال فلات ایران است و در کرانه دریای مازندران قرار دارد. این استان در غرب استان گرگان و مشرق استان گیلان می‌باشد و از جنوب با استان‌های شاهرود، سمنان، تهران، قزوین هم مرز است. دریای مازندران نیز مرز شمالی این استان را کاملاً دربر گرفته است.
تعداد ۱۵ شهرستان، ۳۶ شهر، ۳۸ بخش و ۱۰۴ دهستان در مازندران وجود دارد که ۴۳ درصد از شهرها در طول نوار ساحلی واقع شده اند.

مازندران تنها استانی است که با سه محور هراز، کندوان و سوادکوه با مرکز کشور مرتبط می‌باشد و سه فرودگاه دشت ناز ساری ،نوشهر و رامسر ارتباط هوایی آن را با بقیه نقاط برقرار ساخته و راه آهن شمال یکی از شعبه‌های اصلی راه آهن سراسری نیز از آن عبور می‌کند. علاوه بر آن جاده ساحلی از رامسر تا بابلسر به طول ۲۲۰ کیلومتر با فاصله ۱۰ تا ۳۰۰ متر از کنار دریا می‌گذرد.دریای مازندران با دارا بودن منابع سرشار غذایی و ماهیان گوناگون به ویژه خاویار، در زمینه گردش گری نیز دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را در جهان متمایز کرده است. قله دماوند که به بام ایران معروف است در این سرزمین جای نهفته و از جاذبه‌های شاخص مازندران و جهان می‌باشد.

ابنیه تاریخی

چشمه عمارت بهشهر

این بنا متعلق به دوره صفویه است که در دو طبقه احداث گردیده و در حال حاضر طبقه همکف و جزری از طبقه دوم باقی مانده است در وسط عمارتِ همکف مظهر چشمه قرار دارد که آب آن از چهار سمت توسط جویهایی از داخل بنا به خارج آن سرازیر و وارد حوضها و جویهای اطراف آن گردیده و به‌وسیله نهرهای اصلی به خارج از باغ هدایت می‌شده است .

برج آرامگاهی امامزاده طاهر مطهر کجور

این بنای آرامگاهی واقع در روستای هزار خال بخش کجور در شهرستان نوشهر قرار دارد، بنایی است چهار ضلعی با کتیبه‌های آجری و تزئینات که در سال(۸۲۹) ه ق به دست ملک کیومرث بن بیستون استندار ساخته شده است.

قلعه ملک بهمن لاریجان

این قلعه از قلعه‌های عظیم البرز است که در جاده هراز بخش لاریجان شهرستان آمل و مشرف به قریه شاهان دشت در ۷۵ کیلومتری جنوب آمل قرار دارد این قلعه متعلق به حکام پادوسبان است که در سال (۴۵ الی ۱۰۰۵) ه ق به رویان نور و کجور و رستمدار حکومت داشته‌اند بنای قلعه بر روی صخره‌ای حدود ۲۲۰ متر بالاتر ازسطح اراضی شاهاندشت از لاشه سنگهای بزرگ و کوچک و ملات گچ ساخته شده که بصورت طبقه طبقه و شامل اتاقها و قسمت‌های مختلف ساختمانی است.

آرامگاه سه سید میر حیدر آملی

این مکان مدفن ابولقاسم پسر ابولحسن الرویانی است که در سده ششم ه ق وفات یافته است، در طی قرون هشتم و نهم هجری قمری سه تن از سادات و عرفا در این محل مدفون گردیدند که یکی از آنها علامه میر حیدر آملی است که از متفکران و مشاهیر شیعه بوده است بانی این مکان سید عزالدین بن سید بهاالدین آملی است.

شهرستان‌های مازندران

· شهرستان آمل (شامل آمل، لاریجان، شاهاندشت، آب اسک، نیاک)

· شهرستان بابل سابقا بارفروش (شامل: بابل، بندپی، بهنمیر، امیرکلا)

· شهرستان بابلسر (شامل: بابلسر، دریا کنار، خزرشهر)

· شهرستان بهشهر سابقا اشرفی (شامل: بهشهر، گرجی محله، میانکاله)

· شهرستان جویبار (شامل: جویبار، لاریم، تیرکلا)

· شهرستان چالوس سابقا شالوس (شامل: چالوس، مرزن آباد، کلاردشت، نمک آبرود)

· شهرستان رامسر سابقا سخت سر (شامل: رامسر، جواهر ده)

· شهرستان ساری (شامل: ساری، دودانگه (پریم)، چهاردانگه (کیاسر)، فرح آباد، گلما، لاک دشت)

· شهرستان سورک (شامل: سورک، بادله)

· شهرستان سوادکوه (شامل: پل سفید، زیرآب، شیرگاه، آلاشت، ورسک)

· شهرستان شهسوار سابقا تنکابن (شامل: شهسوار، نشتارود، دوهزار، سه هزار)

· شهرستان قائمشهر سابقا شاهی، علی آباد (شامل: قائمشهر، کردی خیل، ارطه، تِلار)

· شهرستان گلوگاه (شامل: گلوگاه، تیرتاش)

· شهرستان محمودآباد (شامل: محمودآباد، فریدونکنار)

· شهرستان نکاء (شامل: نکا، هزارجریب )

· شهرستان نوشهر (شامل:)

· شهرستان نور (شامل: نور، رویان، چَمِستان، لاویج)



شهرهای مهم مازندران

بهشهر ساری قائمشهر بابل آمل نوشهر تنکابن (شهسوار) فریدونکنار





استان مرکزی

استان مرکزی تقریباً در مرکز ایران قرار دارد. این استان از شمال به استان‌های تهران و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق به استان‌های تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱،۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری درسال ۱۳۷۵، استان مرکزی دارای ۸ شهرستان، ۱۵ بخش، ۱۹ شهر، ۶۰ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه است. مرکز این استان شهر اراک است. شهرهای مهم این استان عبارت‌اند از: خمین، ساوه، محلات، دلیجان، تفرش، شازند و آشتیان، ازنا و اراک.

شهرستان‌ها


آشتیان | اراک | تفرش | خمین | دلیجان | زرندیه | ساوه | شازند | کمیجان | محلات

شهرها


اراک | آستانه | آشتیان | تفرش | توره | خمین | خنداب | داودآباد | دلیجان | رازقان | زاویه | ساوه | سنجان | شازند | غرق‌آباد | فرمهین | قورچی‌باشی | کرهرود | کمیجان | مأمونیه | محلات | میلاجرد | نراق | نوبران | نیمور | هندودر |

اماکن دیدنی


آتشکده خورهه | آرامگاه پرفسور حسابی | بازار اراک | گلستان‌های محلات | تپه تاریخی آوه | خانه خمینی | روستای هزاوه | سد پازنده خرداد | سراب عمارت | غار چال‌نخجیر | غار آزادخان | قلعه مستوفی‌الممالک | کاروانسرای دودهک | مجموعه تاریخی نراق | مدرسه سپهدار | مسجد شش‌ناوه | یخچال مهدی‌آباد

صنایع دستی

در اکثر شهرستان‌های استان مرکزی صنایع مختلف دستی وجود دارند که عمدتاً خاص عشایر منطقه‌اند. عشایری که در محدوده استان زندگی می‌کنند، بومی منطقه نیستند و اکثر آنها از نواحی دیگر به این منطقه مهاجرت کرده و سکنی گزیده‌اند. مهم‌ترین گروه‌های ایلی استان شامل شاهسون‌ها، ایل کله کویی، ایل میش مس (مست)، ایل خلج، ایل راوه و ایل کرد (کلهر) هستند که به ویژه زنان و دختران انواع صنایع دستی را تولید می‌کنند.مهم‌ترین صنعت دستی استان فرش است که فرش ساروق از شهرتی جهانی برخوردار است. علاوه بر آن گیوه که نوعی پاپوش دستدوز تولید شده از نخهای قالیست از جمله صنایع دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید می‌شود.





استان هرمزگان

هُرمُزگان نام یکی از استان‌های جنوبی کشور ایران است.

استان هرمزگان در جنوب ایران و در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی 25 درجه و 24 دقیقه تا 28 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 41 دقیقه تا 59 درجه و 15دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است.این استان حدود 68هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور می‌باشد. هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استان‌های فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی 900 کیلومتر دربرگرفته است. بنا به سرشماری بعمل آمده در سال 1375 جمعیت استان هرمزگان 1062155 نفر می‌باشد که از این تعداد 419938 نفر در بندرعباس ساکن می‌باشند. بندرعباس به‌عنوان مرکز استان امروزه یکی از شهرهای بزرگ ایران می‌باشد که مرکز مهم فعالیتهای اقتصادی و تجاری می‌باشد. این شهر که در قسمت انتهایی خلیج فارس و در فصل مشترک شاهراه خلیج فارس و دریای عمان واقع گردیده است که نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند.تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کشتی سازی خلیج فارس، فولاد و سیمان هرمزگان از این جمله می‌باشند.

شهرستان‌ها

هرمزگان دارای 10 شهرستان، 16 شهر، 21 بخش و 71 دهستان و 2170 آبادی دارای سکنه است. شهرستانهای آن عبارت‌اند از: شهرستان بندر عباس شهرستان میناب شهرستان بندر لنگه شهرستان رودان شهرستان جاسک شهرستان شم شهرستان حاجی‌آباد شهرستان ابوموسی شهرستان گاوبندی شهرستان بستک



استان همدان

استان همدان یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان شهر همدان است.

استان همدان به وسعت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع از شمال به استان زنجان و استان قزوین، از جنوب به استان لرستان، از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به استان‌های کرمانشاه و کردستان محدود می‌شود. و بین مدارهای (۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه) تا (۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه) عرض شمالی از خط استوا و (۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه) تا (۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه) طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است و بر پایه آخرین تقسیمات کشوری (سرشماری سال ۱۳۷۵و اصلاحات بعدی) شامل ۸ شهرستان، ۲۱ شهر، ۲۰ بخش، ۷۱ دهستان و ۱۱۲۰ روستاست.

شهرستان‌ها

شهرستان همدان شهرستان اسدآباد شهرستان بهار شهرستان تویسرکان شهرستان رزن شهرستان بودرآهنگ شهرستان ملایر شهرستان نهاوند

جاذبه‌های گردشگری

مجسمه شیرسنگی شهر باستانی هکمتانه تپه توشیجان ملایر ستون سلوکی نهاوند کتیبه‌های گنجنامه گنبد علویان برج قربان مسجد جامع همدان مقبره استر و مردخای مقبره حیقوق نبی تویسرکان آرامگاه بوعلی ینا آرامگاه عارف قزوینی آرامگاه باباطاهر آرامگاه میر رضی الدین در تویسرکان غار علیصدر سد اکباتان تپه باس آباد راه تاریخی توریستی همدان به تویسرکان آتشکده بهرام- پارک سیفیه ملایر سراب گیان نهاوند سراب اماسیاب نهاوند پیست اسکی تاریک دره لالجین بهار دشت بهار مار چهل‌دم رزن موزه بوعلی موزه تاریخ طبیعی همدان موزه هگمتانه موزه جامع نظری قبر اسکندر مسجد شاه تهماسب اسدآباد کاروانسرای فرسفج ویسرکان حمام حاج آقا تراب نهاوند امامزاده یحیی (عصر سلجوق) امامزاده محسن(کوه)(قبر ابودجانه صحابی یغمبر اسلام) امامزاده اظهر درجزین (عصر مغول)







استان یزد

یَزد نام استانی است در مرکز ایران. یزد از مناطق باستانی ایران و منطقه‌ای خشک و بیابانی است. گروه بزرگی از زرتشتیان ایران در استان یزد زندگی می‌کنند. استان یزد استانی صنعتی است که صنعت بافندگی آن از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینی‌سازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی‌ شده‌اند که از مرزهای ایران فراتر رفته ‌است. مهم‌ترین شیرینی‌جات یزدی با نام‌های قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند. یزد اردکان-میبد-بافق- بهاباد-تفت-ابرکوه-مهریز-خاتم-صدوق و طبس ازشهرستانهای این استان هستند. به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استان‌های ایران کمترین اراضی کشاورزی در یزد قرار دارد.عمده محصولات کشاورزی یزد شامل خرما-پسته و گندم است. به علت کم‌آبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد. بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌های صنعتی یزد و میبد متمرکز شده‌اند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهم‌ترین آنها سنگ آهن چادرملو و چغارت و سرب و روی کوشک هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند یزد کشف شده‌است. [نیاز به ذکر منبع] جمعیت استان یزد در سرشماری سال ۱۳۷۵ حدود ۷۵۱ هزار نفر ثبت شده‌است.

تراکم جمعیت

از نظر تراکم جمعیت در ایران استان تهران با میانگین ۳۵۲ نفر در هر متر مربع رتبهٔ اواول ایران را دارا می‌‌باشد و پس از آن استان گیلان با تراکم جمعیت ۱۵۰ نفر در هر متر مربع در رتبه دوم قرار گرفته است . از سویی دیگر استان سمنان با تراکمی معادل ۹نفر در هر متر مربع کمترین میزان تراکم را در میان استان‌های ایران دارا می‌‌باشد.

تراکم عبارت است از نسبت تعداد جمعیت به میزان معینی از زمین که معمولاً در شهرها به هکتار بیان می‌شود. یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری، رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحوه مطلوب در دسترس شهروندان قرار گیرد و آنان با کمترین مشکل به انواع امکانات شهری دسترسی داشته باشند. حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت می‌گیرد. تراکم بیش از حد جمعیت در بخشی از شهر این تعادل را از بین می‌برد. علاوه بر این ایجاد سروصدا و نارساییهای روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره‌خانه، بزهکاری و جنایت، امکان مخاطرات بهداشتی و مواردی از این قبیل از تبعات آن است. در مقابل، تراکم بسیار پائین نیز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن هزینه خدمات‌رسانی در زمینه‌های شبکه معابر، تأسیسات زیربنایی (آب، برق، گاز و تلفن) و خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره می‌شود. بنابراین رسیدن به تراکم معقول، منطقی و نظارت بر آن در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است.

تراکم مسکونی را می‌توان به دو نوع خالص و ناخالص تقسیم نمود. گرچه بین برنامه‌ریزان شهری کشورهای مختلف بر سر تعریف تراکم مسکونی خالص و ناخالص، اتفاق نظر وجود ندارد، ولی توصیف قابل قبول این است که منظور از تراکم مسکونی خالص، نسبت تعداد جمعیت به اراضیی است که صرفاً به خاطر سکونت در نظر گرفته شده باشد و مقصود از تراکم مسکونی ناخالص، نسبت تعداد جمعیت به کل اراضیی است که به مصرف واحدهای مسکونی و نیازمندیهای وابسته به آن رسیده است. تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای ایران از طیف وسیعی برخوردار است، به طوری که کم تراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای 25 هزار نفر، خرمشهر (با تراکم ناخالص 8/5 نفر در هکتار) و اقلید (6/6 نفر در هکتار) می‌‌باشند. در مقابل پرتراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای 25 هزار نفر، بندر ترکمن (509 نفر در هکتار)، زرقان (8/559 نفر در هکتار) و گوهردشت (با 113/1 نفر در هکتار) می‌‌باشند.

گرچه میان کم‌تراکم‌ترین و پر تراکم‌ترین شهر ایران فاصله زیادی وجود دارد اما تراکم در تعداد قابل توجهی از شهرهای ایران کمتر از 100 نفر در هکتار می‌‌باشد و به متوسط تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای 25 هزار نفر ایران (4/54 نفر در هکتار) نزدیک است. تراکم ناخالص مسکونی در 87 درصد شهرهای ایران کمتر از 100 نفر می‌‌باشد که از این میان تراکم 50 درصد شهرها کمتر از 50 نفر در هکتار و 37 درصد شهرها بین 50 الی 100 نفر در هکتار است. همچنین می‌‌توان گفت که تراکم در شهرهای بزرگ بیشتر از تراکم در شهرهای کوچک و عمدتاً بین 50 الی 100 نفر در هکتار است. به عنوان مثال، تراکم ناخالص مسکونی در مراکز استان‌ها به ویژه کلان شهرهای کشور، در همین سطح قرار دارد. تراکم ناخالص مسکونی در شهر تهران 74 نفر در هکتار، تبریز 8/77 نفر در هکتار، مشهد 5/91 نفر در هکتار، شیراز 9/68 نفر در هکتار و در اصفهان نیز 4/52 نفر در هکتار است.