پوست وموی نوزادان

دوره یکماهه اول عمر را دوره نوزادی نامگذاری کرده اند . دراین دوران درتمامی ارگانهای بدن رشد ونمو بطور سریع اتفاق افتاده وهمین موضوع باعث یکسری تغییراتی می­باشد که درپوست این تغییرات بطور واضحتری دیده می­شود . دراین نوشته سعی شده است تا به تغییرات طبیعی دراین دوران اشاره شود تا این تغییرات باعث نگرانی درخانواده ها نگردد .

مو

بطورکلی نوزادان شرقی درمقایسه با نوزادان نژادهای اروپایی که تقریباً در هنگام تولد مویی ندارند ، از موهای بیشتری برخوردار هستند . برخی از نوزادان در هنگام تولد دربعضی ازمناطق بدن بطور چشمگیری پرمو هستند . وضعیت این نوزادان که بطور طبیعی درنواحی روی گوشها وپیشانی موهای زیادی دارند نباید باعث نگرانی گردد ؛ زیرا این موهای زائد در عرض چند هفته تا چند ماه برطرف خواهد شد . بعضی از نوزادان نیز با موهای بسیارکم وسری صاف وبراق بدنیا می­آیند . این حالت نیز نباید موجب نگرانی شود زیرا این نوزادان نیز درآینده طاس نخواهند بود . درمورد رنگ وحالت مو نیز باید متذکر شویم که این موارد نیز درطول زمان دستخوش تغییرات زیادی می­شود . موهای کاملاً صاف نوزاد ممکن است دریکی دوسال اول عمر مجعد وفرفری وسپس دوباره صاف شود یا ممکن است نوزادی که قبلاً موهای مجعدی داشته بعدها موی صافی داشته باشد . رنگ مو نیز ممکن است دریکی دوسال اول عمر نسبت به قبل تیره تر ویا روشنتر گردد. وجود مو دربرخی نواحی بدن می­تواند نشانه ای از احتمال وجود عارضه ویا مشکلی برای نوزاد باشد . به همین سبب اگر مثلاً ملاحظه شود که بدن نوزاد دربدوتولد بسیار پرموست یا ابروان پیوسته دارد یا رویش موها درپشت سرنوزاد تا پائین گردن وی ادامه دارد ویا دسته ای ازموها درپشت کمر نوزاد ودر پائین ترین قسمت ستون مهره ها قرار گرفته است ؛ بهتر است پزشک را از این موضوع آگاه کنید .

پوسته های زرد روی سر(کبره)

پس از تولد دربرخی از نوزادان پوسته های ضخیم وزردرنگی در روی سر وحتی گاهی درروی ابروها وبین ابروها دیده می­شود . وقتی مادران سعی می­کنند این پوسته ها را با دست ، ناخن ویا شانه ازموهای نوزاد پاک کنند ؛ متوجه می­شوند که این کار به سهولت امکان پذیر نیست وگاهی منجربه کنده شدن موها و خون آمدن از جای پوسته کنده شده نیز می­شود . این پوسته نتیجه فعالیت غدد چربی پوست سر بوده که بعد از حدود یکسال اول عمر معمولاً برطرف می­شود . این حالت ، بیماری محسوب نشده وتنها درموارد شدید نیاز به استفاده ازدارو دارد . درموارد خفیف می­توان از چرب کردن پوسته ها با روغن زیتون وحمام کردن پس از آن استفاده نمود که با همین کار می­توان به کاهش این پوسته ها کمک نمود .

لکه های قرمز کمرنگ صورت وپشت گردن

این لکه ها را بنام لکه های سالمون نیز می شناسند . این لکه های قرمز کمرنگ یا صورتی با حدود نامشخص، بیشتر درپیشانی (درست درخط وسط) بین ابروها ، پشت پلکها ، بالای لب ویا پشت گردن وحدوداً در 30% تا 40% نوزادان دیده می­شود . این ضایعات که نمایانگر گشادی عروقی موضعی هستند ممکن است درهنگام گریه کردن یا درهنگام تغییرات دمای محیطی پررنگ شوند . اغلب ضایعات این چنینی که درصورت قرار دارند سرانجام درعرض چند سال کمرنگ شده وکاملاً ناپدید می­شوند اما آنهایی که در ناحیه پشت گردن و ناحیه پشت سری قرار دارند معمولاً باقی می­مانند . این لکه ها غالباً متقارن بوده یعنی درصورتی که دریک پلک وجود داشته باشد درپلک دیگر نیز موجود می­باشد ودرصورتی که در وسط پیشانی باشد ؛ دردوطرف خط وسط موجود است .

لکه های ماه گرفتگی

گاهی دربعضی نوزادان یک لکه­ی نسبتاً بزرگ قرمز که ممکن است حتی نیمی از صورت را پوشانده باشد دیده می­شود . این لکه که دراصطلاح مادران ماه گرفتگی نام دارد ، هرگز بطور خود بخود از بین نخواهد رفت . البته می توان در مورد درمان این لکه ها از لیزرهای مخصوص از بین بردن عروق استفاده نمود . علت ایجاد شدن این لکه ها مشخص نیست و درحقیقت این حالت یک ناهنجاری عروقی مادرزادی محسوب می­شود . این ضایعات درصورت نباید با لکه های سالمون که در قسمت قبل به آنها اشاره شد اشتباه گردد . لکه های سالمون معمولاً سیمتریک وکوچک بوده ولی ماه گرفتگی معمولاً بزرگتر ویکطرفه واغلب درخط وسط می­باشد . به دلیل ارتباطی که وجود لکه های ماه گرفتگی می­تواند با بعضی از بیماریهای عمومی داشته باشد بهتر است نوزاد دچار این لکه ها را به نزد پزشک برد تا درصورت لزوم از لحاظ وجود این بیماریها نیز بررسی لازم انجام شود .

دانه های قرمز روی بدن(اریتم توکسیکوم)

این ضایعات که کاملاً بی ضرر هستند وخودبخود خوب می­شوند درتقریباً 50% نوزادان فول ترم (رسیده) اتفاق می­افتد . در نوزادان نارس این حالت کمتر دیده می­شود . این ضایعات به شکل دانه های قرمز ویا چرکی به رنگ سفید مایل به زرد هستند که قطرشان 1تا 2 میلیمترمی­باشد که با یک هاله­ی قرمز احاطه می­شوند . ضایعات ممکن است پراکنده و کم یا متعدد باشند ودرقسمتهای مختلف تجمع پیدا کرده ویا درسطح زیادی از بدن پخش شده باشند . معمولاً کف دست وپاها درگیر نشده ولی درسایر قسمتهای بدن مثل شکم ، سینه وحتی سروصورت نوزاد دیده می­شود . بیشترین احتمال شروع ضایعات در روز دوم عمر می­باشد . البته ضایعات جدید می تواند بطور مداوم در چند روز اول ظهور کند . درنوزادان نارس امکان دارد شروع ضایعات برای چند روز تا چند هفته به تعویق بیافتد . دانه­های چرکی شامل تجمعاتی از سلولهایی بنام ائوزینوفیل هستند . این ضایعات چرکی کاملاً استریل بوده ودر کشت انجام شده ازاین ضایعات این مطلب قابل اثبات است . علت اریتم توکسیکوم ناشناخته است . این بثورات طبیعی بوده ونیاز به هیچ درمان یا مالیدن هیچگونه پمادی نداشته وخود بخود پس از چند روز تا حداکثر چند هفته بهبود می­یابد .

تغییررنگ شبکه­ای

این حالت را کوتیس مارموراتا نیز می­گویند وهنگامی ایجاد می­گردد که نوزاد با دمای پایین محیطی مواجه می­شود . دراین شرایط پوست تقریباً کل بدن دچار تغییرات رنگی قرمز یا آبی با شکل شبکه­ای می­شود . این تغییرعروقی نشانگر یک پاسخ فیزیولوژیک تشدید شده می­باشد که با افزایش سن از بین می­رود؛ هرچند گاهی حتی دربچه­های بزرگتر هم دیده می­شود . البته گاهی این حالت درنوزادان دچار سپسیس یا عفونت خون نیز ایجاد می­شود که دراین شرایط علائم دیگر مانند شیرنخوردن وبیحالی نیز درنوزاد وجود دارد .

تغییر رنگ هارلکویین

این پدیده عروقی نادر در همان اوایل دوره نوزادی اتفاق می­افتد ودر نوزادان با وزن کم در هنگام تولد شایعتر است . این پدیده احتمالاً نشانگر یک عدم تعادل درمکانیسم تنظیمی عروق اتونومیک است . وقتی که نوزاد به یک طرف خوابانده می­شود ؛ بدنش را اگر با خطی طولی به دونیمه چپ وراست تقسیم کنیم اگر برفرض روی سمت چپ خوابیده باشد نیمه راست بدنش رنگ پریده می­شود ونیمه تحتانی یعنی نیمه چپ بدنش به رنگ قرمز تیره در می­آید . این تغییر رنگ فقط برای چند دقیقه باقی می­ماند و گاهی فقط یک قسمت از تنه یا صورت را دربرمی­گیرد . فعالیت عضلانی باعث قرمز شدن تمام بدن می­شود و اختلاف رنگ را از بین می­برد . دوره های مکرر این حالت ممکن است اتفاق افتد ولی این رخداد نشان دهنده عدم تعادل اتونومیک دائمی نیست .

لکه مغولی

این لکه ها در پشت کمر نوزاد ممکن است وجود داشته باشد و رنگ آنها آبی یا خاکستری با حدود مشخص می­باشد . البته گاهی ممکن است این لکه­ها روی پشت رانها ، ساق پاها ، پشت تنه وشانه ها هم دیده شود . این نوع لکه ممکن است منفرد یا متعدد باشند واغلب وسعت زیادی دارند . بیش از 80% شیرخواران سیاه پوست ، آسیایی وهند شرقی دارای این لکه­ها هستند ؛ درحالیکه تنها در 10% شیرخواران سفید پوست دیده می­شود . بیشتر گمان می­شود که علت بروز این لکه ها بیشتر بجاماندن سلولهای رنگدانه­ای (ملانوسیتها) در درم وعدم مهاجرت آنها به اپیدرم می­باشد . لکه­های مغولی معمولاً در طی چند سال اول عمر کمرنگ شده واز بین می­روند اما گاهی این لکه­ها ممکن است باقی بمانند . وجود این لکه­ها خطری برای سلامتی نوزاد بشمار نرفته وهیچگونه درمان یا مراقبت خاصی نیز نیاز ندارند .

هیپرپلازی سباسه

این حالت به شکل برجستگیهای ریزی به رنگ سفید مایل به زرد وبه تعداد زیاد ، معمولاً درپیشانی ، بینی ، بالای لب وگونه­های نوزاد رسیده یافت می­شود . این ضایعات نشانگر غدد سباسه­ی بزرگ شده هستند وبتدریج از نظر اندازه کوچک شده ودرعرض چند هفته­ی اول زندگی کاملاً محو می­شوند .

میلیا

میلیا دانه­هایی ریز وسفید رنگ است که درصورت بروز می­کند . این دانه­ها کیستهای سطحی با قطر 1تا2 میلیمتر وبه رنگ سفید شیری ومروارید گونه می­باشند . البته میلیا درهر سنی می­تواند بروز کند اما درنوزادان بیشتر در صورت ولثه ودر خط وسط کام دیده می­شود که درخط وسط کام بنام مرواریدهای اپشتین نامگذاری شده­اند . میلیا در اغلب نوزادان بطور خودبخودی پوسته پوسته شده واز بین می­روند .

تاولهای ناشی از مکیدن

تاولهای منفرد یا متعددی در اندامهای فوقانی نوزادان درهنگام تولد ممکن است دیده شود که بنظرمی­رسد در اثر مکیدن شدید آن محل در هنگام زندگی جنینی داخل رحم ایجاد شده باشد . محلهای شایع این تاولها عبارت است از سطح خارجی ساعد ، شست دست و انگشت سبابه . این تاولها بدون گذاشتن اثری از خود به سرعت بهبود می­یابند .

بالشتکها یا تکمه­های ناشی از مکیدن

در قسمت وسط لب بالایی نوزاد ممکن است بلافاصله پس از تولد یا چند روزی بعد از آن ، تکمه­ها یا برجستگیهای کوچکی توجه معاینه کننده را به خود جلب کند که این برجستگیها اصطلاحاً بالشتک یا تکمه مکیدن نامیده شده وبه علت مکیدن مایع آمنیوتیک یا مکیدن دستها در داخل رحم ویا شیرخوردن مکرر پس از تولد به وجود می­آید . این تکمه­ها باعث می­شود که لبها برای مکیدن شیر قدرت وکارایی بیشتری پیدا کنند . پس از مدت کوتاهی که از تولد می­گذرد ؛ روی لبهای پایینی نیز برجستگیهای متعدد شیری رنگ مشابهی در اغلب نوزادان مشاهده می­شود که به دلیل مکیدن ایجاد شده و اصلاً نگران کننده نمی­باشند . با بزرگتر شدن نوزاد این تکمه­ها پوسته پوسته شده واز لب جداشده ومی­افتند .

کبودی لبها یا دست وپا

لبهای نوزاد که بطور معمول قرمز است امکان دارد که تاچند روز پس از تولد گاهی همراه با اطراف دهان (بخصوص هنگام گریه کردن ) کبود به نظر برسد . همچنین گاهی ممکن است در خلال چند روز اول پس از تولد لبها وانگشتان دست وپای نوزاد کمی کبود یا آبی رنگ شود که این کبودی می­تواند به علت عدم تطابق کامل ساختمان وعملکرد قلب وعروق با زندگی خارج رحمی باشد . این حالت بخصوص در مواجهه با سرما تشدید یافته ولزوماً مساله مهمی تلقی نمی­شود . اما درصورتی که این کبودی دائمی وشدید گردد بهتر است با پزشک مشورت شود .

سفیدی روی زبان

زبان نوزاد که در ابتدا قرمز است به سرعت ودر عرض چند روز اول پس از تولد ممکن است سفید شود . این رنگ یا درحقیقت غشاء سفیدرنگی که روی زبان کشیده می­شود ؛ ناشی از نفوذ و رسوب ترکیبات سفید رنگ شیر در عمق پرزهای روی زبان است که پاک کردن آن چندان ساده نیست .خصوصیت این پوشش آن است که اصلاً مزاحم شیرخوردن نوزاد نبوده وفقط به سطح روی زبان محدود شده و آثاری از آن روی سقف دهان یا سطح داخلی گونه­ها وجود ندارد . این لایه که پس از مدتی درنزد برخی نوزادان بطور چشمگیری ضخیمتر نیز می­شود لایه­ی شیر یا آسترشیر نامیده شده وممکن است گاهی تا پایان دروه شیرخوارگی نیز دیده شود .

زبان جغرافیایی

گاهی روی زبان نوزاد لکه­های قرمز، سفید یا رنگ پریده­ای دیده می­شود که بی­شباهت به نقشه­های جغرافیایی نیست . این لکه­ها درواقع تغییراتی است که در پرزهای روی زبان رخ داده و گاهی ممکن است کمرنگتر ، پررنگتریا سفید شده ویا به­آهستگی تغییرمکان دهند . همچنین گاهی برای چند هفته به کلی ناپدید شده و پس از مدتی دوباره ظاهر شوند . این لکه­ها درهنگام تب یا بیماریهای عفونی بیشتر دیده می­شوند ونباید با برفک یا آفت اشتباه شوند . دروالدین نوزاد نیز ممکن است سابقه­ای از چنین حالتی وجود داشته ویا در حال حاضر نیز وجود داشته باشد . زبان جغرافیایی هیچگونه خطری برای نوزاد نداشته و نیازی به درمان نیز ندارد .

آبی رنگ بودن زیر زبان

زیر زبان برخی از نوزادان بعلت وجود وریدهای سطحی زیاد ، گاهی اوقات خیلی آبی رنگ است ولی این نکته هیچگونه خطری برای نوزاد دربرندارد .

سفیدی سقف دهان

گوشه­های سقف دهان نوزاد به خاطر غضروفی بودن تا مدتها سفیدرنگ است که این حالت نیز هیچگونه مشکلی برای نوزاد ایجاد نکرده ونیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد .

دانه­های سفید روی لثه

در روی لثه برخی نوزادان یک تا چند برجستگی کوچک یا دانه­های سفیدرنگ ومحکمی دیده می­شود که برخی مادران گمان می­کنند که اینها دندان هستند . این دانه­های سفید در واقع کیسه های توپر وسفتی هستند که هیچ آسیبی به لثه نرسانده واگرچه ممکن است که با دندانهایی که ماهها بعد قرار است از همان قسمت لثه روییده شوند بی ارتباط نباشند (زیرا پس از درآمدن دندان از آن قسمت از بین می­روند) اما خود دندان نیستند . به این دانه­ها نباید کاری داشت ونباید آنها را دستکاری کرد . همچنین حاوی هیچ آلودگی نیز نبوده ونیاز به آنتی بیوتیک نیز ندارند .

دانه­های سفید روی لوزه­ها

گاهی روی لوزه­ی نوزادان نقاط سفید رنگ بسیار کوچکی دیده می­شود که این نقاط حاوی چرک نبوده واصولاً گلوی نوزادان وشیرخواران کوچک حداقل تا چند ماه نخست پس از تولد هرگز چرک نخواهد کرد . این نقاط سفیدرنگ در واقع ترشحات عادی این غدد لمفاوی بوده ویا باقیمانده شیردلمه شده هستند ومی­بایست طبیعی تلقی شوند . این دانه­ها به هیچ نوع درمانی از جمله آنتی­بیوتیکها نیازمند نبوده وخود نیز پس از مدت کوتاهی ازبین می­روند .

برفک دهان وزبان

گاهی روی زبان وقسمت داخلی گونه­ها وسقف دهان نوزاد را دانه­های سفیدرنگی می­پوشاند که همان برفک دهان می­باشد . برفک زبان ودهان برخلاف آستریا پوشش شیر محدود به روی زبان نیست . برفک گاهی ممکن است از عمق دهان نیزپایینتر رفته وبه حدود مری برسد . علت برفک دهان نوعی قارچ است که نامش کاندیدا می­باشد این قارچ گاهی بطور معمول در هوا و دهان افراد وجود داشته ولزوماً بیماریزا محسوب نمی­شود . دهان نوزاد که همواره سرشار از ماده مغذی شیر می­باشد محیط مناسبی برای این قارچ محسوب شده و منشاء این قارچ نیز معمولاً کانال زایمانی مادر می­باشد . جهت درمان برفک دهانی نوزادان با صلاحدید پزشک متخصص کودکان می­توان از داروهای ضدقارچ استفاده نمود . گاهی ممکن است همین قارچ کاندیدا قسمتهایی از پوست نوزاد درناحیه پوشک را نیز آلوده کند که دراین حالت پوست این ناحیه قرمزی براق پیدا کرده و در اطراف این پوست قرمز وملتهب نیز دانه­هایی قرمزرنگ بروز می­کند ؛ که با مراجعه به پزشک باید به درمان این حالت اقدام نمود .

ادرارسوختگی

پوست نوزاد بسیار لطیف وظریف است بطوری که ممکن است به علت دیربه دیر تعویض کردن پوشک نوزاد و ایجاد آمونیاک درآن ناحیه پوست نوزاد دچار تحریک وسوختگی گردد . به مرور زمان وگاهی هم در مدت کوتاهی این قرمزی و آسیب در پای نوزاد جدی وعمیق تر شده و ممکن است ایجاد زخم نماید . محیط میان پای نوزاد وسرین او جای گرم ومرطوبی است که بخصوص در داخل کهنه و پوشک ولاستیکی این رطوبت امکان تغییر هم نداشته وادرار هم اضافه شده و وضعیت را جهت تحریک بیشتر پوست مساعدتر می­نماید . میکروبها وقارچها همیشه روی پوست بدن موجود بوده وچون در اثر تحریک شیمیایی پوست ، مقاومت آن نسبت به این عوامل عفونی کاهش یافته ؛ لذا عفونت این ناحیه با قارچها یا میکروبها نیز تسهیل می­گردد . در ادرار سوختگی ساده پوست ناحیه مبتلا قرمز یکدست میباشد اما اگر قارچ نیز اضافه شده باشد معمولاً در اطراف این قرمزی یکدست ، دانه­های قرمز متعدد نیز وجود دارد . گاهی حتی دراثر عفونت میکروبی ، تاولهای چرکی متعدد ویا آبسه­های ناحیه سرین نیز روی می­دهد . بنابراین والدین نوزادان باید توجه کنند که در موقع مراجعه به پزشک جهت ادرار سوختگی نوزاد خود مراقبت نمایند که حتماً محل مبتلا توسط پزشک کاملاً معاینه شود تا داروی مناسب تجویز گردد . برای پیشگیری از ادرارسوختگی باید به نکات زیر توجه نماییم :

1- پوشک یا کهنه نوزاد را زود به زود باید عوض نمود . بخصوص هنگامی که احساس می­شود پای نوزاد در حال قرمز شدن است وبه اصطلاح در ابتدای ادرار سوختگی قرار دارد باید فواصل عوض کردن را به هر یکساعت یکبارکاهش داد . دربیماریهای اسهالی باید توجه داشت که این تعویض­ها زود به زود انجام شود زیرا مخلوط شدن مدفوع با ادرار احتمال ادرار سوختگی را افزایش می­دهد .

2- هربار که نوزاد مدفوع می­کند وهر 3-2 بار که ادرار می­کند باید پای او شسته شود .

3- باید دقت شود که پس از شستن ، حتماً پای نوزاد را با حوله­ای نرم وتمیز کاملاً خشک نمود .

4– هربار پس از اینکه پوشک یا کهنه نوزاد عوض می­شود پوست میان پا وسرین او باید با لایه­ای از یک کرم محافظت کننده پوشانده شود .

عرق سوز زیرگردن

گاهی نوزادان در ناحیه زیرگردن خود دچار حالت قرمزی والتهاب مختصر وگاه پیشرفته­ای می­شوند که این حالت را عرق سوز می­گویند . علت این حالت آن است که غبغب نوزاد روی پوست گردن افتاده و فضای گرم و مرطوب وبسته­ای ایجاد میکند که این گرما درصورتی که پوشش نوزاد نیز زیاد باشد بیشتر می­گردد . درچنین حالتی وقتی زیر گردن نوزاد عرق می­کند ؛ دانه­های عرق راهی به خارج نداشته ودرنتیجه درزیر پوست منتشرشده ومنظره­ی قرمز رنگ وملتهب عرق سوز را ایجاد می­کند . درمان این حالت بسیار ساده است وفقط کافی است که گردن نوزاد را کمی بالا گرفته وبا بادبزن ویا هرچیز دیگری این ناحیه را کمی باد بزنیم و البته در این کار زیاده روی هم نشود . اگر عرق سوز تازه باشد وعمقی نشده باشد معمولاً همین درمان ساده کافی است وپس از چند دقیقه آثار بهبودی ظاهر می­شود . استفاده از پودرهای خشک کننده مانند پودر تالک یا پودرهای مخصوص نوزادان نیز می­تواند مفید باشد اما باید پودر را خیلی با ملایمت به گردن نوزاد مالید بطوری که در هوا پخش نشود زیرا تنفس این پودر و ورود آن به ریه نوزاد می تواند برای وی مضرباشد . درحالت عرق سوز نباید از پمادهای چرب استفاده نمود زیرا می­تواند باعث رشد میکروبها وقارچها در این ناحیه وعفونت ناحیه مبتلا گردد .



با تشکر از خانم دکتر نوید توسلی ( متخصص کودکان و نوزادان )