سالروز درگذشت فروغ فرخزاد

بيست و چهارم بهمن ماه سالروز درگذشت
فروغ ديدِگان شعر معاصر

محمد عليمردانی
فروغ فرخزاد در 13 دي ماه 1313 در تهران به دنيا آمد. پدرش سرهنگ ارتش بود و مادرش يک بانوي خانه‌دار. تا سال سوم متوسطه در دبيرستان خسرو خاور درس خواند و بعد از آن وارد هنرستان بانوان شد و در آنجا نقاشي و خياطي را فرا گرفت. فروغ، استعداد خوبي براي نقاشي داشت و به خياطي نيز علاقه‌مند بود. مي‌گفت: وقتي از خياطي برمي‌گردم، بهتر مي‌توانم شعر بگويم. از 13 يا 14 سالگي شعر مي گفت و البته در آن موقع غزل مي‌سرود. در سال 1330 با پرويز شاپور يکي از اقوام خود ازدواج کرد. خوي تند و خشن و رفتار مستبدانه پدر در اين ازدواج زود هنگام بي‌تأثير نبود. به هر حال فروغ در زندگي مشترک نيز خوش اقبال نبود و پس از چهار سال از همسرش جدا شد. ثمره اين ازدواج پسري به نام کاميار بود که فروغ را از ديدنش محروم کرده بودند. در بسياري از اشعار وي اين سرخوردگي روحي به خاطر غم دوري از فرزند، به صورت بارزي جلوه مي‌کند. پس از متارکه، به خانه پدري بازگشت. پدرش ازدواج دوباره کرده بود و او ناگزير بود در کنار نامادريش روزهاي سخت و طاقت‌فرسايي را سپري کند. با چاپ شعر گُنه کردم و بازتاب‌هاي بد و ناشايستي که نسبت به آن بروز کرد، مجبور به ترک خانه پدر شد. آن زمان دوره سرخوردگي نويسندگان و شاعران، به ويژه زنان بود و از سوي ديگر فروغ به سرودن اشعار رمانتيک و احساسي با حال وهواي زنانه گرايش داشت. ارزش هنري فروغ در جسارت و شهامت بي‌مانند او است که در زمانه‌اي که مردان نيز از به زبان آوردن خيلي از موضوع‌ها و مطالب واهمه داشتند، او بدون در نظر گرفتن شرايط سخت، احساساتش را به زبان مي‌آورد. فروغ به راحتي از خودش انتقاد و نقايص خود را عنوان مي‌کرد. در جايي گفته است: من سي ساله هستم و سي سالگي براي زن سن کمال است. اما محتواي شعر من سي ساله نيست، جوان‌تر است. اين بزرگ‌ترين عيب است در کتاب من. در سال 1337 به فعاليت‌هاي سينمايي تمايل پيدا کرد و به خوبي تکنيک‌هاي سينمايي را فرا گرفت. در سال 1338 به انگليس رفت و براي انجام يک پروژه سينمايي مستند، تحقيقاتي انجام داد. هنگامي که به ايران بازگشت، براي ساختن فيلم خود سفري به خوزستان انجام داد. در سال 1339 بنابر درخواست مؤسسه فيلم ملي کانادا از گلستان فيلم مبني بر به تصوير کشيدن مراسم خواستگاري در ايران، با آن مؤسسه همکاري نزديک و مؤثري داشت. او در اين فيلم و فيلم آب وگرما که آن هم با کارگرداني ابراهيم گلستان ساخته شده بود، بازي کرد. در پاييز سال 1341 به تبريز رفت و مدت دوازده روز در آسايشگاه جذامي‌ها به سربرد. او با بيماران رابطه نزديکي داشت. با آنها غذا مي‌خورد، از نزديک حرف مي‌زد و بر زخم‌هايشان دست مي‌گذاشت، فيلم اين خانه سياه است محصول اين اقامت چند روزه او است. اين فيلم جايزه بهترين فيلم فستيوال اوبرها وزن را نصيب فروغ کرد. در پاييز 1342 در نمايشنامه شش شخصيت در جستجوي نويسنده به کارگرداني پري صابري بازي کرد. در بهار 1343، ابراهيم گلستان را در ساخت فيلم خشت و آينه همراهي کرد و همان سال به آلمان ايتاليا و فرانسه سفر کرد. او زبان‌هاي ايتاليايي، آلماني و انگليسي را به خوبي حرف مي‌زد. فروغ فقط شاعر ايران نبود، بلکه همه دنيا ارزش شعر او را مي‌شناختند و در سفرهايش مورد استقبال مردم شعر دوست قرار مي‌گرفت. در سال 1344 يونسکو به پاس هنر فروغ يک فيلم نيم‌ساعتي از زندگي وي ساخت. برنارد و برتولوچي يکي از کارگردان‌هاي مشهور ايتاليايي به ايران آمد و او نيز يک فيلم به مدت 15 دقيقه از زندگي فروغ تهيه کرد. از کشورهاي مختلف دعوت مي‌شد و شعرهايش در همان زمان به زبان‌هاي مختلف ترجمه و چاپ مي‌شدند. فروغ نجيب بود و مهربان، فروتن و صادق، با يک معصوميت ويژه. فروغ فرخزاد در بعد از ظهر روز دوشنبه 24 بهمن ماه 1345 در يک حادثه رانندگي دلخراش، به خاطر نجات کودکان يک آموزشـگاه جان خود را از دست داد. آثار فروغ فروغ از آغاز شروع به کار تا زمان مرگ پنج اثر از خود به‌جا گذاشت که عبارتند از: 1. اسير که در مجموع 44 شعر از فروغ فرخزاد است و در سال 1335 منتشر شده است. نخستين شعر اين کتاب شب و ملوس نام دارد که تاريخ سروده شدن آن زمستان 1333 است در شهر اهواز. شعرهاي اين کتاب همگي حسي و عاطفي است که در آن شاعر، با بي‌پروايي تمام به بيان احساسات خود پرداخته است. او در اين مجموعه شعر خود به وصف حالت‌ها و روحيات خود پرداخته. در اين مجموعه، نسبت به همه چيز و همه کس نااميد و بي‌اعتماد است. 2. ديوار دومين مجموعه شعر فروغ فرخزاد است که شامل 32 شعر که در سال‌هاي 1335 تا 1337 سروده شده است. اين مجموعه شعر او همان حال وهواي اسير را دارد، ولي نه با آن شدت. همان زمينه بيان بي‌پرواي احساسات شاعر مي‌باشد که کمي به تفکر خيامي نزديک است. 3. عصيان سومين مجموعه شعر فروغ فرخزاد شامل 17 شعر است که در سال 1336 چاپ شده است. در شعرهاي اين کتاب که به جاي مقدمه در آن قطعاتي از تورات آمده است سايه اندوه و تنهايي، نااميدي و تشويش بر فروغ چيره شده است. موضوع خلقت انسان و مکر شيطان و تفکر درباره انديشه‌هايي، مانند: سالمندي، زندگي و مرگ پرداخته است و درون مايه اصلي اين دفتر است که اين دفتر شعر او نسبت به دو مجموعه قبلي پيشرفت محسوسي داشته است. 4. تولدي ديگر چهارمين مجموعه فروغ فرخزاد است که شامل شعرهاي 1338 تا 1342 است. در اين کتاب 35 شعر آمده است که چند شعر اول آن يادآور شعرهاي دو کتاب پيشين شاعر است، اما پس از آن شعرهايي آمده است که نشان از تحولي شگرف در روحيه شاعر دارد. اين دفتر متفاوت‌ترين اشعار فروغ را دربرمي‌گيرد در اين مجموعه اشعار، نگاه فروغ به کلي تغيير کرده و شامل بهترين آثار او است. 5. ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد اين کتاب که دربردارنده شش شعر است، پس از خاموشي فروغ فرخزاد در سال 1345 منتشر شده است. در اين شعرها فروغ به کمال خود در شاعري دست يافته است. حس و انديشه و چگونگي بيان آن‌ها به اندازه‌اي قوي است که نمي‌توان در شعر امروز ايران اثري را قابل قياس با آن‌ها دانست. تمام شعرهاي اين کتاب، نخستين بار در سال‌هاي 1342 تا 1345 در مجله آرش چاپ شده است